Terapia poznawczo behawioralna to jedna z najskuteczniejszych metod leczenia wielu zaburzeń i chorób psychicznych (np. depresji, fobii, stresu pourazowego, lęków, schizofrenii i nerwic). Zgodnie z tą metodą emocje, myśli i zachowania człowieka wzajemnie się przenikają, tworząc reakcje i wzorce zachowań, które nie zawsze są pożądane. Czym dokładnie jest popularna terapia CBT (Cognitive behavioural therapy), kiedy najlepiej ją stosować i dlaczego jest tak efektywna w swoim działaniu?

TERAPIA POZNAWCZO BEHAWIORALNA - CO TO JEST I DLA KOGO?

Duża skuteczność terapii poznawczo behawioralnej i liczne badania kliniczne od lat utwierdzają terapeutów w przekonaniu, że amerykański psychiatra Aaron T. Beck, twórca omawianej terapii CBT to wybitny umysł, który słusznie skupił całą uwagę na schematach myślenia wpływających na życie pacjenta. Nurt poznawczo behawioralny możemy zatem zobrazować następująco:
 

 WZORCE ZACHOWAŃ I UTRWALONE SCHEMATY MYŚLENIA

Terapia poznawczo behawioralna skupia się na teraźniejszości, zakładając, że nie samo zdarzenie, doświadczenie czy problem zaistniały w zewnętrznym świecie wpływa na zachowanie i postawę człowieka, a raczej jego interpretacja, przypisanie mu znaczenia i nadanie określonej roli.   

Z pewnością wiele osób zastanawia się, dlaczego czasami do modyfikacji myślenia i zmiany zachowania potrzebne jest wsparcie specjalisty? Skoro sami potrafimy utrwalić w sobie określone sposoby postrzegania świata i reakcje na daną sytuację, to przecież równie dobrze sami, bez wsparcia osób z zewnątrz powinniśmy móc je przekształcać? Tak oczywiście się dzieje, gdy człowiek zdrowy psychicznie jest świadomy problemu i mechanizmu jego powstania, a następnie szybko przechodzi do przezwyciężenia lęku i działania na rzecz wyrobienia nowych nawyków. Zdarza się jednak, że cały ten proces dotyka bardzo dużej części życia człowieka (a nawet całości). Lęk jest tak mocno utrwalony, że utrudnia dalsze funkcjonowanie. Wówczas mówimy o zaburzeniu psychicznym lub niebezpiecznych problemach emocjonalnych, które powinny być leczone.
 

DLA KOGO TERAPIA POZNAWCZO BEHAWIORALNA (CBT)?

Pacjenci cierpiący na depresję, ataki paniki czy też przewlekły stres są zagubieni w świecie pełnym przytłaczających myśli i zdarzeń. Samodzielne dojście do źródła swoich przekonań jest w tym przypadku mało prawdopodobne, a kontrola zachowania i skuteczne radzenie sobie z problemami to trudny do osiągnięcia cel.

Terapia poznawczo behawioralna to swego rodzaju deska ratunkowa na wzburzonym morzu. Co dzieje się, gdy zupełnie niespodziewanie, w piękny dzień zmienia się pogoda, słońce zasłaniają ciemne chmury, a strugi deszczu i silny wiatr przewracają łódź? Zachowania i reakcje podróżnych diametralnie się zmieniają. Szybko pojawia się paniczny strach, krzyk i wołanie o pomoc. Jednym - ,,zdrowym’’ udaje się wyjść z opresji. Zaczynają działać. W obliczu traumatycznych zdarzeń budzą w sobie siłę do walki i płyną energicznie do brzegu. Jest też garstka osób ,,chorych’’ w wodzie, które przestają wierzyć. Ludzie toną w ciszy. Nie machają, nie buntują się, nie walczą. W pewnym momencie po prostu przyjmują nieprawidłowe myślenie i lęki, które poprowadzą ich do zguby.

Deska ratunkowa to w tym przypadku terapia poznawczo behawioralna, dzięki której tonący, nieświadomy swoich możliwości, chwyci się i znajdzie w sobie siłę na przezwyciężenie panicznego lęku oraz pokonanie problemu. Tonący (chory) uświadomi sobie, jakie konsekwencje czekają na niego, jeśli zdecyduje się na zmianę myślenia. Z deską ratunkową i nowymi technikami radzenia sobie z problemem każdy bezpiecznie dopłynie do portu. Kto może być tonącym, który potrzebuje wsparcia? Komu najczęściej zalecana jest psychoterapia CBT?

SKUTECZNOŚĆ TERAPII CBT POTWIERDZONA JEST W LECZENIU (LUB WSPARCIU W LECZENIU) TAKICH ZABURZEŃ, JAK:

• depresja (również depresja poporodowa),
• nerwice,
• zaburzenia psychotyczne (schizofrenia, depresja psychotyczna, urojenia, halucynacje),
• lęki (w tym: zespół lęku napadowego lub uogólnionego),
• fobie społeczne (w tym agorafobia),
• ataki paniki,
• zespół stresu pourazowego,
• przewlekły stres,
• napady złości, zachowania agresywne (w tym: resocjalizacja skazańców),
• nerwica natręctw,
• zaburzenia osobowości (w tym: osobowość paranoiczna, schizoidalna, lękliwa, anankastyczna, zależna, borderline),
• zaburzenia życia seksualnego,
• problemy ze snem (bezsenność, zespół przewlekłego zmęczenia),
• zaburzenia odżywiania (anoreksja, zespół nocnego jedzenia, napady objadania się, bulimia, zespół przeżuwania, jedzenie kompulsywne),
• uzależnienia (nałogi),
• zaburzenia psychosomatyczne (w tym: choroby skórne, choroby serca, nadwaga, zespół jelita drażliwego, migrenowe bóle głowy, nerwobóle, tiki),
• zaburzenia zachowania u dzieci.

PSYCHOTERAPIA CBT – JAK WYGLĄDA LECZENIE?

Indywidualne, grupowe lub małżeńskie sesje z psychoterapeutą mają na celu ujawnienie schematów myślenia, którymi podąża pacjent oraz zachowań i reakcji, które znacząco wpływają na jego funkcjonowanie w życiu codziennym. Dojście do problemu, jego źródła i mechanizmów to praca poznawcza, a więc pierwszy etap terapii CBT. Kolejny krok to decyzja pacjenta dotycząca gotowości na zmiany w myśleniu (schematach). Po przekroczeniu tego progu rozpoczyna się praca behawioralna, a w niej wyzbycie się niepożądanych nawyków i zachowań oraz wyrobienie nowych przekonań, które pozwolą przezwyciężyć lęki i problemy.

Jedną z istotnych zalet psychoterapii poznawczo behawioralnej jest zdecydowanie czas trwania całej terapii. Porównując inne nurty terapeutyczne, terapia CBT najczęściej jest krótkotrwała (określona czasowo). Spotkania kończą się zazwyczaj po kilku lub kilkunastu tygodniach. Każde spotkanie opiera się na zadaniach, ćwiczeniach i edukowaniu. To kolejny element, który znacząco różni nurt poznawczo behawioralny od innych metod, zorientowanych na osobę. Krótki okres leczenia, jasna struktura i procedura to duża dawka motywacji dla pacjenta rozważającego podjęcie terapii.

RELACJA MIĘDZY PACJENTEM A TERAPEUTĄ

Stosunki jakie łączą uczestnika terapii ze specjalistą to zagadnienie, które bardzo interesuje osoby stojące przed decyzją o podjęciu leczenia. Terapia poznawczo behawioralna z założenia jest formą działań zorientowanych na cel. Jednak bez stworzenia pozytywnej relacji terapeutycznej i wzajemnej współpracy osiągnięcie go jest po prostu niemożliwe. Nasuwa się więc wniosek, że właściwa komunikacja między specjalistą a pacjentem i wysoka jakość relacji są niezbędnym (aczkolwiek nie jedynym) czynnikiem warunkującym zmiany w myśleniu pacjenta i jego pozytywnym rozwoju. Dobra relacja wymaga od terapeuty przyjęcia postawy opartej na empatii, specjalistycznej wiedzy i doświadczeniu.
 

Człowiek jest konstruktorem własnej rzeczywistości. Z takiego założenia wychodzi omawiany nurt poznawczo behawioralny. To cudowne, że każdy z nas stanowi niezależną jednostkę. Istotę wolną i decyzyjną. Niektóre przekonania i zachowania budowane są latami, a niektóre pojawiają się nagle, w wyniku nieoczekiwanych (nierzadko traumatycznych) zdarzeń. Gdy reakcje są niewłaściwe, a w sposobie funkcjonowania zaczynają dominować symptomy wyraźnie świadczące o problemie (chorobie), wówczas konieczna jest specjalistyczna pomoc. Terapia poznawczo behawioralna to nie tylko specjalistyczne wsparcie i leczenie. To również inwestycja w siebie i swoją przyszłość. Bardzo często pacjenci korzystają z poznanych technik terapeutycznych w późniejszym życiu.  

Źródła:
http://www.psychoterapiaptp.pl/uploads/PT_1_2013/23Sokolowska_Psychoterapia1_2013.pdf
Gelso Charles J, Hayes Jeffrey A. ,,Relacja terapeutyczna’’ Gdańsk: GWP; 2005.
Popiel A, Pragłowska E. ,,Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka’’ Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat; 2008.
https://docplayer.pl/11492654-Terapia-poznawczo-behawioralna-podstawy.html