Uzależnienia behawioralne to zjawisko, które coraz częściej dostrzegalne jest we współczesnym społeczeństwie. To stosunkowo nowa grupa uzależnień psychicznych. Związana jest z silną potrzebą wykonywania konkretnych czynności, które prowadzą do przyjemnego, aczkolwiek bardzo krótkotrwałego uczucia satysfakcji, euforii i ulgi. Nałogowe powtarzanie pewnych zachowań to patowa sytuacja. Pułapka, z której ciężko samemu się wydostać, bo chwilowe zaspokojenie potrzeb przysłania przykre konsekwencje nawyku. W poniższej treści przybliżymy zagadnienie uzależnień behawioralnych. Omówimy ich rodzaje, przyczyny i możliwe sposoby leczenia zaburzeń.

CO TO JEST UZALEŻNIENIE BEHAWIORALNE

Obecnie uzależnienia behawioralne (czynnościowe) klasyfikowane są do grupy zaburzeń nawyków i popędów. Skala problemu rośnie. Niestety uświadomienie sobie konieczności uwolnienia się z ,,błędnego koła’’ destrukcyjnych zachowań nie należy do oczywistych i łatwo wykonalnych działań. Uzależniony ma zamazany obraz negatywnych konsekwencji, pomimo tego, że są one coraz bardziej widoczne w jego codziennym funkcjonowaniu. Brak dostępu do przyjemności lub ograniczenie czynności wywołuje niepożądane stany. Jednak i to nie skłania osoby z problemem do samodzielnej zmiany szkodliwych nawyków.

Jedną z przyczyn powyższego zachowania jest stopniowy wzrost tolerancji osoby uzależnionej. Jest to coraz większa potrzeba wzmocnienia intensywności i częstotliwości wykonywanej czynności w celu osiągnięcia pożądanego efektu i satysfakcji. To, co jeszcze kilka miesięcy temu wywoływało uczucie euforii i ulgi, dziś nie jest zadowalające. Człowiek uzależniony systematycznie przesuwa granicę tolerancji. Budżet przeznaczony na comiesięczne zakupy (niezwiązane z zaspokojeniem podstawowych potrzeb życiowych) zwiększa się o kolejne tysiące. Limit dziennego czasu poświęconego grom komputerowym przesuwa się o następną godzinę. W tym przypadku główną rolę odgrywa impuls i brak umiejętności jego kontrolowania. Osoba uzależniona podejmuje działanie pod wpływem nagłej, nasilonej potrzeby wykonania konkretnej czynności. Nieustanne dążenie do powtarzania utrwalonych zachowań staje się głównym celem codziennego funkcjonowania. Takie stany emocjonalne, jak radość, zadowolenie, entuzjazm, uniesienie czy też ulga przypisywane są ulubionym nawykom.

CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY ZABURZEŃ O CHARAKTERZE NAŁOGOWYM

• Silna, niekontrolowana potrzeba ponownego powtarzania wykonywania jednej lub grupy czynności.
• Wzrost napięcia i podekscytowania tuż przed rozpoczęciem działania.
• Odczuwanie ulgi i euforii w trakcie wykonywania zadania.
• Poczucie niemocy i braku możliwości zrezygnowania z nałogu.
• Wielokrotne, nieudane próby zminimalizowania, kontrolowania lub całkowitego zaniechania wykonywania czynności.
• W sytuacjach odcięcia się od źródła przyjemności, widoczne objawy typowe dla syndromu odstawienia (np. zirytowanie, stany depresyjne, agresja, drżenie ciała).
• Rezygnacja z dotychczasowych zainteresowań, pasji i aktywności (w życiu rodzinnym i towarzyskim).
• Zaniedbywanie obowiązków zawodowych lub szkolnych.
• Stopniowy wzrost częstotliwości i natężenia wykonywania określonej przyjemności (wzrost tolerancji i utrata kontroli podczas realizacji zadania).
• Nastrój i samopoczucie uwarunkowane dostępem lub brakiem dostępu do danej czynności.

RODZAJE UZALEŻNIEŃ CZYNNOŚCIOWYCH

Internet, gry komputerowe i hazard – o tych zagadnieniach słyszymy coraz częściej. Jedni dostrzegają duże zagrożenie w notorycznym ,,uciekaniu’’ i szukaniu pocieszenia w świecie wirtualnym. Inni zaś traktują tę czynności, jak klasyczne zainteresowania i pasje (szczególnie wśród młodzieży). Potężny rozwój technologii w ostatnich dziesięcioleciach oraz powszechny dostępu do sieci internetowej, to w oczach społeczeństwa otwarta i łatwa droga do rozwoju młodego pokolenia i kształtowania swojej tożsamości. Zlikwidowanie bariery oddzielającej rzeczywistość od fikcji internetu stało się po prostu normą akceptowalną przez kultury wielu państw.

Nie inaczej przedstawia się sytuacja związana z dążeniem do idealnego ciała, czy też uporczywe wspinanie się po szczeblach kariery i wielogodzinna praca. Warto uświadomić sobie, że istnieje wiele zestawów zachowań i rodzajów czynności, których obsesyjne powtarzanie może szybko przekształcić się w niebezpieczne zaburzenie. Wszystkie te działania mają charakter postępujący. Nie są więc stałym zjawiskiem, a ich częstotliwość i intensywność szybko się zmieniają. Wśród najczęściej występujących uzależnień behawioralnych możemy wymienić:

• patologiczny hazard,
• siecioholizm (uzależnienie od Internetu),
• uzależnienie od gier komputerowych i używania komputera,
• fonoholizm (uzależnienie od telefonu komórkowego),
• uzależnienie od środków masowego przekazu,
• zakupoholizm,
• seksoholizm,
• pracoholizm,
• kompulsywne objadanie się (zespół jedzenia nałogowego),
• ortoreksja (obsesyjne spożywanie wyłącznie zdrowego jedzenia),
• cyberseks (pornografia internetowa, uzależnienie od związków wirtualnych),
• tanoreksja (uzależnienie od opalania się),
• bigoreksja (obsesyjne dążenie do idealnej sylwetki, uzależnienie od ćwiczeń fizycznych i restrykcyjnej diety),
• uzależnienie od zabiegów medycznych (chirurgii plastycznej) i kosmetycznych,
• uzależnienie od używania kart płatniczych i kredytowych.
   

PRZYCZYNY POWSTAWANIA WSPÓŁCZESNEJ ,,FALI UZALEŻNIEŃ’’

Przyczyny pojawiania się uzależnień behawioralnych mogą być bardzo różne. Jednak bez wątpienia zmiany cywilizacyjne, postęp technologiczny, obecne tempo życia i stres z tym związany oraz łatwy dostęp do szerokiej grupy ,,szybkich przyjemności’’ mają znaczący wpływ na to niebezpieczne zjawisko w społeczeństwie. Jeśli uważnie przyjrzymy się postępowaniu człowieka w ostatniej dekadzie, wówczas nie sposób nie zauważyć, że duża część wykonywanych czynności ma charakter nałogowy. Nie powinniśmy bagatelizować tego zagadnienia, bo i w tym przypadku (podobnie, jak w przypadku innych uzależnień) nałóg oznacza chorobę, która ma wpływ na wszystkie sfery funkcjonowania życia człowieka.

Nieustanna potrzeba poszukiwania szybkiej, intensywnej przyjemności. Szukanie czynności, które przynoszą natychmiastową gratyfikację (korzyści i nagrody). Otwartość na szeroko pojęty konsumpcjonizm. Predyspozycje indywidualne (w tym cechy osobowości). Ucieczka od nieakceptowanych stanów emocjonalnych i trudności w kontrolowaniu własnych impulsów. Wszystkie te czynniki społeczne, biologiczne i psychologiczne mogą mieć wpływ na rozwój i pogłębianie się niepożądanych nawyków. Ulubioną czynność destrukcyjną (np. internetowy hazard, zakupy online) traktujemy jak nagrodę, od której uzależnione jest podtrzymanie naszego dobrego samopoczucia i satysfakcji.

RODZINA A WYSTEPOWANIE NAŁOGÓW CZYNNOŚCIOWYCH

Omawiając przyczyny rozwoju uzależnień czynnościowych, nie sposób pominąć uwarunkowań rodzinnych, a dokładniej modelu rodziny i preferowanego przez nią systemu wartości. Dziecko uczy się zachowań, wzorców i postaw poprzez wnikliwą obserwację i naśladownictwo najbliższego środowiska. Oznacza to, że prawdopodobieństwo wystąpienia u człowieka destrukcyjnych nawyków jest dużo większe, jeśli czynności te były akceptowalne i stosowane w jego domu rodzinnym.

Kolejnym czynnikiem mogącym wpłynąć na podejmowanie zachowań nałogowych może być wychowywanie się w rodzinie dysfunkcjonalnej. Niewątpliwie przemoc w rodzinie, skrajne ubóstwo, oziębłe relacje w domu, zdarzenia traumatyczne, jak np. śmierć jednego z członków rodziny lub poważna choroba czy też rozwód i konflikty między małżonkami sprzyjają rozwojowi takich uzależnień, jak patologiczny hazard, jedzenioholizm czy też seksoholizm. Dla wielu osób nałogowe wykonywanie czynności stanowi najlepszą rekompensatę za brak poczucia bezpieczeństwa, bliskości, miłości i wsparcia. Uzależnienie behawioralne może więc być ucieczką od rzeczywistości i szukaniem akceptacji, której nie doświadczyło się w środowisku rodzinnym.

KIEDY PRZYJEMNOŚĆ PRZERADZA SIĘ W ZAGROŻENIE?

Skąd tak ogromny problem w odróżnieniu pasji, zainteresowań i preferencji od niebezpiecznego uzależnienia, które może wpłynąć na całe życie jednostki?

Czy robimy to wszystko świadomie? Dlaczego tak często niewłaściwie interpretujemy lub ignorujemy zagrożenia wynikające z uporczywego powtarzania tych samych czynności? Główny problem leży w błędnej interpretacji pewnych utartych w społeczeństwie zachowań. Śmiało możemy powiedzieć, że istnieje grupa destrukcyjnych czynności, które w XXI wieku są akceptowane (a nawet gloryfikowane) przez szerokie kręgi społeczne. Bo przecież, co złego może się kryć za zniwelowaniem złego samopoczucia, nastroju czy też napięcia przez wykonywanie ulubionych czynności?

Wyznawanie wartości materialistycznych w pewien sposób wymusza na nas konieczność tolerancji i dostosowania się do współczesnych zachowań. Czynnik ten dodatkowo zwiększa stres, którego zniwelowanie (w błędnym rozumowaniu) jest możliwe tylko poprzez ,,poddanie się’’ destrukcyjnym czynnościom. Przyjemność, nawet ta krótkotrwała, nie kojarzy się z negatywnymi skutkami. Tego rodzaju nawyki przez wiele osób uznawane są za współczesną modę, trendy i naturalne zjawisko.

NA CZYM POLEGA PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ CZYNNOŚCIOWYCH

Gdzie leży granica bezpiecznego korzystania na przykład z Internetu, siłowni czy też telefonów komórkowych?

Jaka ilość godzin pracy czy też zakupionych przedmiotów jest dla człowieka bezpieczna? Czy bez specjalistycznego wsparcia jesteśmy w stanie poradzić sobie z pogłębiającym się problemem?

Istotną informacją jest, że uzależnienie od konkretnej czynności lub grupy zachowań nie pojawia nagle. Jest to dłutowały proces, w którym możemy zaobserwować poszczególne fazy (w zależności od rodzaju uzależnienia). Dlatego też czujność, uwaga, obserwacja i edukowanie są kluczowym działaniem profilaktycznym, szczególnie jeśli mowa o rodzicach dzieci i dorastającej młodzieży. To właśnie młode pokolenie jest najbardziej nieświadome popadania w uzależnienia behawioralne i ich konsekwencji.

Profilaktyka uzależnień behawioralnych to zdecydowanie najlepsza droga do uniknięcia wystąpienia tego rodzaju zaburzeń. Jednak w przypadku osób, które doświadczają już silnych objawów związanych z nieustannym powtarzaniem czynności, leczenie jest najwłaściwszą decyzją. Profesjonalna terapia uzależnień behawioralnych (psychoterapia uzależnień) to ogromne wsparcie specjalistów oraz pierwszy, właściwy krok ku zmianom destrukcyjnych nawyków.
 

LECZENIE UZALEŻNIEŃ BEHAWIORALNYCH

Faktem jest, że walka z zaburzeniem i leczenie są uzależnione w dużym stopniu od nastawienia, woli i motywacji pacjenta. Leczenie zaburzeń o charakterze nałogowym nie należy do najłatwiejszych. Jest to długotrwały proces, dlatego tak trudno osobie uzależnionej samodzielnie poradzić sobie z narastającym nałogiem destrukcyjnym. Terapia uzależnień behawioralnych (w niektórych przypadkach połączona również z farmakoterapią) to dla wielu osób jedyna właściwa droga do odzyskania kontroli nad impulsami. W przypadku uzależnień czynnościowych najczęściej stosuje się terapię łączoną. Osoba uzależniona bierze udział zarówno w sesjach indywidualnych, jak i grupowych lub rodzinnych. Celem psychoterapii jest szczegółowa analiza zachowań i sytuacji, które stanowią podłoże do podejmowania danego działania. Następny krok to zmiana destrukcyjnych nawyków i wyrobienie nowych metod skutecznego radzenia sobie z emocjami i problemami.

Ważne jest, aby to trudne starcie z wyniszczającym uzależnieniem nie przebiegało w poczuciu osamotnienia. Terapia uzależnień behawioralnych (np. psychoterapia poznawczo-behawioralna oraz dialog motywujący) to ogromne wsparcie dla osoby, która boryka się z narastającymi skutkami nałogu i dobry kierunek ku przełamaniu poczucia niemocy i bezradności w walce z problemem.

Źródła:
https://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/publikacje/, dostęp do materiałów: 05.10.2021
,,Uzależnienia behawioralne. Rodzaje oraz skala zjawiska. Sygnały ostrzegawcze i skutki’’ opracowanie Janina Węgrzecka-Giluń
,,Uzależnienia behawioralne u dzieci i młodzieży. Rozmowy z ekspertami’’ Maciej Zdziarski
,,Uzależnienia behawioralne i zachowania problemowe młodzieży. Teoria diagnozy, profilaktyka, terapia’’ redakcja Jolanta Jarczyńska, Bydgoszcz 2014
,,Jak chronić dziecko przed nałogowymi zachowaniami? Poradnik dla rodziców’’ opracowanie Kinga Sochocka, Karolina Van Laere, Warszawa 2016