Zespół Otella, nazywany paranoją alkoholową, to rodzaj rzadkiej choroby psychicznej, która najczęściej dotyka mężczyzn po 40 roku życia. Zaburzenia urojeniowe najczęściej są związane z uzależnieniem od alkoholu, jednak kompleks Otella może również pojawić się u ludzi z uszkodzonym ośrodkiem układu nerwowego, którzy nie wykazują problemu alkoholowego. Skąd wzięła się ta tajemnicza nazwa? Jak odróżnić ,,zdrową dawkę zazdrości’’ od zaburzenia psychicznego i jak poradzić sobie z obłędem zazdrości partnera?

Spis treści:

1. Co to jest zespół Otella i kogo dotyczy?
2. Zespół Otella – objawy.
3. Syndrom Otella – pytania i odpowiedzi.

CO TO JEST ZESPÓŁ OTELLA I KOGO DOTYCZY?

Dlaczego Otello? To właśnie tego bohatera słynnej tragedii Williama Szekspira ogarnia obsesyjna i całkowicie nieuzasadniona zazdrość. Wierność, lojalność i uczciwość ukochanej na nic się zdały. Pomimo tego Otello dał się pokonać obsesji, szeptom w głowie i niepohamowanej zazdrości, które doprowadziły do tragedii. W wyniku szału i demonicznych podszeptów tego pamiętnego dnia kochankowie pożegnali się z życiem. I dokładnie na podstawie opisanej tragedii powstała nazwa zespół Otella, zwanego również paranoją alkoholową lub kompleksem Otella.

Zagłębmy się nieco dalej w miłosną historię tytułowego bohatera z piękną niewiastą Desdemoną. Jak się okazuje, zaufanie do żony, jej wierności i lojalności zostały nadszarpnięte, gdy w ich związek wtargnął ktoś trzeci – fałszywy przyjaciel samego Otella. To był główny czynnik, który wyzwolił chorobę u małżonka. We współczesnym świecie tym bodźcem, a zarazem zapłonem wywołującym objawy choroby psychicznej, jest alkohol. Zespół Otella jest bowiem nieodłącznie powiązany z nadmiernym spożywaniem alkoholu i może stanowić rezultat (powikłanie) wieloletniego, nieleczonego nałogu. U osób pijących alkohol bardzo intensywnie i przez wiele lat istnieje prawdopodobieństwo rozwinięcia się przewlekłej psychozy, której główną cechą są urojenia niewiary partnerki. Co dokładnie kryje się za słowem ,,urojenia’’? Chodzi o fałszywe, niepodlegające perswazji i pozbawione rzeczowej argumentacji przekonanie o niewierności drugiej strony (np. współmałżonki, dziewczyny).

Badania pokazują, że przyczyną co piątego przypadku kompleksu Otella jest właśnie picie alkoholu. W innych analizach czytamy, że patologiczna zazdrość jest diagnozowana u około 30% pacjentów, którzy poddali się leczeniu i terapii uzależnień[1]. Specjaliści zwracają również uwagę na możliwość pojawienia się syndromu u osób, które nie mają problemu alkoholowego. Są to najczęściej pacjenci cierpiący na inne zaburzenia psychiczne.

ZESPÓŁ OTELLA – OBJAWY

Czy każdy przejaw zazdrości jest powodem do niepokoju? Czy jednorazowa zazdrość partnera może być sygnałem rozwijającego się zespołu Otella? To uczucie towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Naukowo zazdrość dzieli się na adekwatną i irracjonalną, a więc nieuzasadnioną. Ta pierwsza pojawia się najczęściej jako odpowiedź człowieka na realnie istniejące zagrożenie relacji partnerskich. Drugi rodzaj zazdrości (irracjonalnej) cechują bezpodstawne uczucia. Polega ona na błędnej interpretacji zachowań partnera i sytuacji. Co istotne, ich prawdziwym źródłem jest nieprawidłowa relacja z samym sobą, a więc zaburzone stany emocjonalne – w tym dysfunkcje sfery poznawczej, osobowościowej i psychicznej.

Chory mężczyzna (rzadziej kobieta) czuje chorobliwą zazdrość oraz silne przekonanie o bogatym życiu towarzyskim i licznych zdradach partnerki. To właśnie urojenia i natrętne myśli związane z niewiernością doprowadzają do sytuacji, gdy każde spóźnienie, rozmowa przez telefon, wiadomości na skrzynce mailowej czy też wyjścia z przyjaciółmi są interpretowane jako mocny dowód zdrady. Wszelkie próby tłumaczeń nie przynoszą rezultatów, a wprost przeciwnie – mogą stanowić kolejny bodziec do kłótni, zachowań agresywnych i stosowania przemocy wobec oskarżonej o zdradę kobiety. Inne objawy zespołu Otella to:

• Nadmierna kontrola partnerki (np. podglądanie, śledzenie kobiety, przeszukiwanie jej rzeczy osobistych, sprawdzanie telefonu – wiadomości tekstowych i odebranych połączeń, instalowanie w domu kamer, instalowanie podsłuchu w telefonie, podłączanie GPS w samochodzie, prowadzenie śledztwa na własną rękę, zatrudnianie detektywa).
• Podejrzewanie otoczenia o branie udziału w spisku. Dotyczy to nawet osób przypadkowo spotkanych na ulicy (np. mężczyzny, który zapytał o drogę, sprzedawcę, kuriera).
• Nachodzenie i atakowanie partnerki w miejscach publicznych (np. w pracy, w restauracji).
• Nękanie kobiety psychiczne i fizyczne (np. groźby telefoniczne, przesłuchiwania, szantaż).
• Agresywne zachowania wobec drugiej osoby oraz osób z kręgu podejrzeń (np. przyjaciela, znajomego z pracy, sąsiada).
• Nasilanie się objawów uzależnienia od alkoholu.
• Zmuszanie partnerki do przyznania się do zdrady i licznych spotkań towarzyskich z innymi mężczyznami.
• Oskarżanie kobiety o niewierność i rozwiązłość w towarzystwie przyjaciół, znajomych i rodziny.

SYNDROM OTELLA – PYTANIA I ODPOWIEDZI

Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące kompleksu Otella. Pamiętaj, że wszystkie wątpliwości i obawy najlepiej skonsultować ze specjalistą. Efekty leczenia i rokowania w przypadku tego zaburzenia ściśle wiążą się z etapem, w którym chory podjął leczenie.

CZY SYNDROM OTELLA TO CHOROBA PSYCHICZNA?

Tak, syndrom Otella jest chorobą (zaburzeniem) psychicznym, a dokładniej psychozą urojeniową.

JAKIE SĄ PRZYCZYNY ZESPOŁU OTELLA?

Za główną przyczynę kompleksu Otella uznaje się nadużywanie alkoholu (uzależnienie od alkoholu). Warto jednak podkreślić, że u zdiagnozowanych pacjentów widoczna była również niska samoocena, podatność na tworzenie teorii spiskowych oraz nadmierna podejrzliwość (osobowość paranoiczna). Zdaniem wielu psychiatrów i psychoterapeutów jedną z przyczyn zaburzenia może być również ukryty (nieuświadomiony) lęk przed porzuceniem i zdradą. Połączenie wszystkich powyższych elementów – nadużywanie alkoholu + kwestie indywidualne – znacznie zwiększa ryzyko rozwoju zespołu Otella.

CZY ZESPÓŁ OTELLA JEST DZIEDZICZNY?

Nie. Genetyczne podłoże zespołu Otella nie zostało potwierdzone. Syndrom ten w literaturze medycznej jest uznany za rzadkie zaburzenie psychiczne, które nie jest dziedziczone. Schorzenie pojawia się najczęściej na skutek silnie rozwiniętego uzależnienia od alkoholu. Nasuwa się tu wniosek, że u osób ze zwiększoną predyspozycją do nałogu alkoholowego (np. DDA) pojawienie się kompleksu Otella jest bardziej prawdopodobne.

ZESPÓŁ OTELLA BEZ ALKOHOLU – CZY TO MOŻLIWE?

Tak. Obłęd zazdrości występuje (choć dość rzadko) również bez czynnika, jakim jest alkohol. Dotyczy to na przykład osób z uszkodzeniem OUN, a także osób cierpiących na inne zaburzenia psychiczne.

CZY ZESPÓŁ OTELLA JEST NIEBEZPIECZNY?

Tak. Każda patologiczna zazdrość i związane z nią zachowania agresywne są niebezpieczne. Ofiary chorobliwej zazdrości partnera nierzadko doświadczają przemocy psychicznej, fizycznej i seksualnej. Związek z mężczyzną borykającym się z obłędem zazdrości jest możliwy, ale nieleczone zaburzenie psychiczne i nałóg alkoholowy mogą doprowadzić do tragedii.

CZY MOŻLIWE JEST USTĄPIENIE OBJAWÓW PO ROZSTANIU?

Alkoholowy obłęd zazdrości jest jedną z częstych przyczyn wykroczeń i przestępstw popełnianych przez osoby uzależnione od alkoholu. Uporczywe urojenia dotyczące niewierności kobiety mogą doprowadzić chorego do znęcania się nad nią, maltretowania, gwałtu (współżycia wbrew woli współmałżonki), a nawet próby zabójstwa. Zdarza się, że pomimo zakończenia związku i zerwania kontaktów z mężczyzną sytuacja nie ulega zmianie. Zespół Otella to zaburzenie psychiczne, które wymaga specjalistycznego wsparcia i leczenia. Samo rozstanie się (np. rozwód, wyprowadzka z domu) nie jest wystarczające i nie spowoduje, że były partner zapomni o urojeniowej niewierności i (w swoim mniemaniu) licznych występkach kobiety.

Często obserwuje się również przeniesienie obłędu zazdrości na nową partnerkę. Mężczyzna, który nawiązuje kolejną relację, już po krótkim czasie może przejawiać nadmierną podejrzliwość i zazdrość o nową partnerkę.

JAK WYLECZYĆ ZESPÓŁ OTELLA?

Ponieważ kompleks Otella jest najczęściej związany z uzależnieniem od alkoholu, konieczne jest zerwanie z nałogiem i przejście terapii alkoholowej. Niestety sama abstynencja, choć to ważny krok ku poprawie stanu zdrowia, nie doprowadzi do zaniku zaburzenia. Obłęd zazdrości wymaga kompleksowego leczenia, które obejmuje przede wszystkim leczenie psychiatryczne połączone z zastosowaniem farmaceutyków.

Całkowite wyleczenie jest trudne. Nierzadko po tymczasowym zahamowaniu objawów następuje gwałtowny nawrót choroby. Pozytywne skutki leczenia nie są zależne jedynie od przyjmowanych leków i terapii. Motywacja pacjenta, gotowość do zmian, praca nad sobą, przyjmowanie leków w odpowiedniej dawce i ustalonym czasie, a także zachowanie całkowitej abstynencji od alkoholu – to czynniki, które mają istotny wpływ na powodzenie leczenia.

Źródła:

• ,,Zespół uzależnienia od alkoholu wśród dorosłych’’, I. Kowalewski, Wydawnictwo naukowe UP, Kraków 2016.
• ,,Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu’’, pod red. M. Wojnara, Warszawa 2017, s. 91-93.
• „Zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych” w: „Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny” J. Samochowiec pod red. M. Jarema, J. Rebe-Jabłońska, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2011, str. 81-120.

[1] ,,Medyczne aspekty uzależnienia od alkoholu’’, pod red. M. Wojnara, Warszawa 2017, s. 91-93