W tym artykule:

1. Co to jest OCD i kogo dotyczy?
2. Obsesja i kompulsja – jak rozumieć te pojęcia?
3. Jak objawiają się natrętne myśli i czynności przymusowe?
4. Czy znane są przyczyny zaburzenia obsesyjno kompulsyjnego?
5. Czy istnieje lek na nerwicę natręctw? – sposoby leczenia zaburzeń lękowych.

CO TO JEST OCD I KOGO DOTYCZY?

Obsesje i dziwaczne rytuały – to diagnozy, które nierzadko sami sobie stawiamy. Czasem żartobliwie, a czasem z lekką nutą ironii stwierdzamy, że mamy obsesję na punkcie higieny, zdrowia, bezpieczeństwa czy też porządku. Skrupulatnie dbamy o czystość pomieszczeń, dokładnie sprawdzamy kurki z gazem czy też bramę przed domem. Miewamy uporczywe myśli spowodowane gonitwą przytłaczających zdarzeń i przykrych sytuacji. Niepewność i obawy przekładamy na czyny (kompulsje), które dają nam spokój powiązany z poczuciem uporządkowania i bezpieczeństwa. To rytuały i działania, których doświadcza aż 90% populacji.² Jednak u osoby zdrowej psychicznie nie wzmacniają się one i nie przekształcają się w zaburzenie obsesyjno kompulsyjne.

Doskonałym przykładem takich zachowań są dzieci, które w pierwszych latach życia działają według schematów i utartych rytuałów. To dzięki nim uporządkowują swój świat – tak nowy, pełen nieznanych bodźców i wyzwań. Jednak, gdy rytualne czynności przybierają formę niekontrolowanego przymusu z jednoczesnym poczuciem silnego lęku, cierpienia i wstydu, wówczas możemy mówić o zaburzeniu obsesyjno kompulsyjnym.

Niestety wiele osób błędnie wierzy, że myślenie to w pełni kontrolowany przez człowieka proces. Fakty są takie, że duża część myśli pojawia się wbrew naszej woli. Pamiętajmy, że myśli to nie to samo, co czyny. Nie zawsze możemy mieć na nie wpływ, ale możemy nadać im właściwe znaczenie. Dana myśl może przerodzić się w obsesję, jeśli nadamy jej takie znaczenie, które będzie inicjowało przeświadczenie o realnym zagrożeniu lub porażce. Wówczas pojawiają się strach, paraliżujący lęk i napięcie, które najczęściej mają swoje odzwierciedlenie w czynnościach natrętnych. Nie powinniśmy więc nigdy mylić potocznie i zdecydowanie nazbyt często używanego zwrotu ,,obsesja’’ z zaburzeniem psychicznym zakłócającym codzienne funkcjonowanie.
 

OBSESJA I KOMPULSJA – JAK ROZUMIEĆ TE POJĘCIA?

Zaburzenie OCD, jak sama nazwa wskazuje, cechuje częste występowanie obsesji oraz kompulsji. Pojęcie to najlepiej zobrazuje dokładne zdefiniowanie obu tych elementów.

NATRĘTNE MYŚLI (OBSESJE)

To nieustannie powracające myśli, wyobrażenia lub impulsy o charakterystycznych cechach. Obsesje nie są świadomym zamiarem pacjenta. Ujawniają się w świadomości człowieka w sposób stereotypowy i najczęściej wiążą się z nieprzyjemnymi odczuciami i wstydem. Pojawiają się mimowolnie, gwałtownie oraz bez inicjatywy i chęci chorego. Obsesji towarzyszy przekonanie o bezsensowności i niedorzeczności myśli. Jednak pomimo wysiłków chorego uporczywe myśli nie ustępują, a często narastają, prowadząc do powstania natręctw ruchowych (kompulsji).

CZYNNOŚCI NATRĘTNE (KOMPULSJE)

To natrętne, często powtarzające się czynności ruchowe. Są to uporczywe, trudne do opanowania natręctwa, które interpretowane są przez osobę je wykonującą, jako czynności niedorzeczne i bezsensowne. Niestety próby zaniechania wykonywania natręctw najczęściej skutkują spotęgowaniem się napięcia emocjonalnego oraz ich kumulacją. Kompulsje mogą mieć różnorodną postać poczynając od prostych, niezłożonych czynności (np. skubanie brwi, wyrywanie włosów, pocieranie dłoni), kończąc na czynnościach złożonych i czasochłonnych, bo składających się z kilku etapów działania (np. dziwaczne rytuały). Bez względu na to, jaką przybiorą formę mają na celu, chwilowe zmniejszenie poczucia lęku związanego z natrętnymi myślami (obsesją).

Warto zaznaczyć, że nie wszystkie kompulsje są widoczne na zewnątrz. Wiele z nich przybiera formę dręczących nawyków, które mają miejsce w głowie np. nieustanne odmawianie różańca, liczenie w myślach samochodów określonej marki lub mijanych latarni.
 

JAK OBJAWIAJĄ SIĘ NATRĘTNE MYŚLI I CZYNNOŚCI PRZYMUSOWE?

Obsesje (myśli natrętne):

• Natrętna niepewność i obawy (np. ,,Czy dobrze zabezpieczyłem mieszkanie przed włamaniem?'', ,,Czy na pewno wyłączyłem żelazko?'').
• Ruminacja - długie, bezsensowne i uciążliwe poddawanie w wątpliwość i wałkowanie tego samego tematu lub sytuacji bez wyciągania rzeczowych wniosków.
• Natrętne impulsy - myśli skierowane na obsceniczne (np. obnażanie się), wulgarne (np. wykrzykiwanie przekleństw), agresywne (np. uderzenie w twarz rodzica) lub bluźniercze zachowania wobec innych.
• Obsesyjne myśli o higienie i zdrowiu z towarzyszącym lękiem przed zarazkami, chorobą, brudem, bakteriami, nieczystością i zarażeniem się.
• Skrupulatyzm - myśli ukierunkowane na grzech oraz karę za grzechy (lęk przed pójściem do piekła).
• Obsesyjna potrzeba utrzymania nienagannego, wręcz perfekcyjnego porządku, symetrii i określonego położenia przedmiotów w otoczeniu.

Kompulsje (czynności natrętne):       

• Natrętna kontrola i sprawdzanie (np. drzwi, światła, okien, kurków, żelazka) - jako odpowiedź na natrętną niepewność.
• Nawracające czynności porządkowe (czyszczenie, układanie przedmiotów według ustalonego schematu, mycie, składanie, segregowanie).
• Nawracające czynności związane z myciem i higieną (np. wielokrotne mycie rąk, włosów, ciała).
• Kompulsje złożone - niezrozumiałe rytuały, które należy wykonać, aby uniknąć problemu, nieszczęścia lub katastrofy (np. powtarzanie, liczenie).
• Przymusowe oszczędzanie, zbieranie i przechowywanie przedmiotów.

Inne charakterystyczne objawy zaburzeń obsesyjno kompulsywnych:

• stany depresyjne,
• tiki lub zjawiska głosowe,
• aichmofobia (lęk przed igłami, ostrymi przedmiotami, krawędziami itp.),
• mizofobia lub bakteriofobia (lęk przed zarazkami, brudem, zanieczyszczeniami),
• zespół depersonalizacji-derealizacji (poczucie wyizolowania i obcości wobec siebie, swojego ciała, a nawet otoczenia),
• objawy innych zaburzeń lękowych.

CZY ZNANE SĄ PRZYCZYNY ZABURZENIA OBSESYJNO KOMPULSYJNEGO?

Przyczyny nerwicy natręctw wciąż nie do końca są znane. Jedno jest pewne – to złożone zaburzenie, które może być wynikiem kilku czynników. Wśród nich zdecydowanie najczęściej wymienia się:

• Utarte schematy i doświadczenia z dzieciństwa (np. ,,zimny chów’’).
• Niedobór serotoniny.
• Czynniki osobowościowe.
• Czynniki genetyczne i środowiskowe (szacuje się, że występowanie OCD w rodzinie zwiększa ryzyko powstania zaburzeń lękowych o 10%).⁴
• Zakłócenia w budowie anatomicznej lub funkcjonowaniu OUN (ośrodkowego układu nerwowego).
• Wcześniejsze przeżycia lub traumy po krzywdzących doświadczeniach z przeszłości.

CZY ISTNIEJE LEK NA NERWICĘ NATRĘCTW? – SPOSOBY LECZENIA ZABURZEŃ LĘKOWYCH

Charakterystyczną cechą zaburzenia obsesyjno kompulsyjnego jest to, że pojawiające się natrętne myśli i czyny są interpretowane przez osobę zaburzoną, jako nielogiczne, niechciane i bezsensowne. Z powodu poczucia wstydu bardzo często osoby cierpiące na nerwicę natręctw skrupulatnie ukrywają przed otoczeniem i rodziną swoje dolegliwości. W obawie przed oceną, krytyką i stygmatyzowaniem maskują swoje myśli i natrętne czynności. To wszystko sprawia, że między wystąpieniem pierwszych symptomów, a kontaktem z psychoterapeutą mija około 7 lat.⁵ Nie powinno tak być. Utarte w społeczeństwie stereotypy nie mogą oddalać nikogo od wsparcia bliskich i specjalistów. Należy pamiętać, że w przypadku OCD samodzielne leczenie ,,w ukryciu’’ rzadko przynosi pozytywne skutki.

Kiedy warto zgłosić się po pomoc? Wtedy, gdy odczuwamy cierpienie z powodu pogłębiających i powtarzających się natrętnych myśli i/lub czynności. Wtedy, gdy czujemy utratę kontroli nad życiem, wstyd, cierpienie i bezsilność w walce z zaburzeniem. Najbardziej skuteczna do walki z nerwicą natręctw jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (również w przypadku nerwicy natręctw u dzieci i młodzieży). W zależności od stopnia nasilenia zaburzenia może łączyć się z farmakoterapią. Pamiętajmy, że długo trwający zespół natręctw jest równoznaczny z obniżoną jakością życia. Taki stan nierzadko wpływa na pojawienie się niebezpiecznych dla zdrowia uzależnień i innych zaburzeń, jak na przykład depresji.

Terapia nie należy do szybkich. To długotrwały proces, w którym niezwykle istotne są cierpliwość i zaangażowanie pacjenta do walki z problemem. Jednak udział w każdej kolejnej sesji przybliża uczestnika do zminimalizowania objawów, całkowitego wyleczenia lub pełnej remisji.

Źródła:

• Wayne K. i in., Obsessive-Compulsive Disorder, Psychiatr Clin N Am 37 (2014) 257–267 Thpanorama, Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne u dzieci, https://pl.thpanorama.com/articles/trastornos-mentalespsicopatologa/el-trastorno-obsesivo-compulsivo-en-nios.html, dostęp 20.12.2021
• Kuty-Pachecka M., Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne o charakterze seksualnym. Definicja, modele i terapia poznawczo-behawioralna, 2021
• Radziwiłłowicz W., Zaburzenia emocjonalne (internalizacyjne) terapiamasens.pl, Zaraz stanie się coś strasznego. Pierwsza pomoc dla osób zmagających się z OCD i ich rodzin, https://terapiamasens.pl/zaraz-stanie-sie-cos-strasznego.pdf, dostęp 20.21.2021
• Michałowska E., Konieczność, przeznaczenie, fatum – osoby z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi o sobie i swojej chorobie. Analiza postów uczestników psychologicznego forum internetowego, 2014
• Rabe-Jabłońska J., Diagnoza i leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychotycznych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, tom 4, nr 4, 160–174, 2017

Przypisy

1. Wayne K. i in., Obsessive-Compulsive Disorder, Psychiatr Clin N Am 37 (2014) 257–267
2. Thpanorama, Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne u dzieci, https://pl.thpanorama.com/articles/trastornos-mentalespsicopatologa/el-trastorno-obsesivo-compulsivo-en-nios.html, dostęp 20.12.2021
3. Kuty-Pachecka M., Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne o charakterze seksualnym. Definicja, modele i terapia poznawczo-behawioralna, 2021
4. Radziwiłłowicz W., Zaburzenia emocjonalne (internalizacyjne)
5. terapiamasens.pl, Zaraz stanie się coś strasznego. Pierwsza pomoc dla osób zmagających się z OCD i ich rodzin