W tym tekście poruszymy następujące zagadnienia:

1. Chwilowy dołek czy depresja dziecięca? – Jak je odróżnić?
2. Kiedy mówimy o zaburzeniu nastroju u dziecka?
3. Depresja dziecięca – Sygnały ostrzegawcze. 
4. Co możesz zrobić dla swojego dziecka? – Postępowanie rodzica.

CHWILOWY DOŁEK CZY DEPRESJA DZIECIĘCA? – JAK JE ODRÓŻNIĆ?

Lęki, niepewność i obawy pojawiają się na każdym etapie życia człowieka. Małe dzieci boją się rozłąki z rodzicami, ciemności, spania we własnym łóżku, obcych czy też dziwnych stworów powstałych w wyobraźni. W kolejnych latach lęki najczęściej związane są z życiem społecznym i towarzyskim. Nastolatek dużą uwagę skupia na dążeniu do akceptacji w grupie rówieśniczej i odnalezieniu się w nowych miejscach poza środowiskiem rodzinnym. Wszystkie te doświadczenia, choć trudne i stresujące, to w konsekwencji prowadzą młodego człowieka do wewnętrznej mobilizacji, rozwoju i działania. Dziecko poznaje siebie i swoje możliwości. Uczy się akceptować siebie i odkrywa swoją tożsamość.

Problem pojawia się wówczas, gdy nawracające lęki i obawy wpływają na obniżony nastrój młodego człowieka przez dłuższy okres, zaburzając jego codzienne funkcjonowanie. Niestety wiele objawów zaburzeń nastroju początkowo utożsamianych jest z lenistwem, błędami wychowawczymi rodziców, próżnością dziecka i buntem okresu dojrzewania. Niektórym rodzicom niezwykle trudno rozróżnić przejściowy ,,dół młodzieńczy’’ od poważniejszych zaburzeń psychicznych, na przykład depresji młodzieńczej. Dlaczego tak się dzieje?

Wielu z nas ma w głowie ukształtowany już obraz osoby cierpiącej na zaburzenia nastroju. Myśląc o tym stanie, oczami wyobraźni widzimy osobę zapłakaną, cichą, wycofaną i z widocznym smutkiem na twarzy. Tymczasem dzieci z depresją, podobnie jak dorośli różnie uzewnętrzniają swoje stany emocjonalne. Nie musi to być płacz, przygnębienie i przybicie, a wybuchowość, krzyk, krnąbrność, kłótliwość, złośliwość, a nawet agresja. Rodzicowi może być ciężko trafnie ocenić, co tak naprawdę dzieje się z jego dzieckiem i z jakimi problemami się boryka. To trudne zarówno w przypadku dzieci na co dzień spokojnych, wycofanych i skrytych, jak i tych, które uzewnętrzniają swoje emocje, poprzez różne impulsywne zachowania.

Nie zapominajmy też, że żyjemy w erze cyfryzacji. Młode pokolenia tworzą społeczeństwo informacyjne w czasach cyfrowej rewolucji. Wirtualna komunikacja zastępuje ,,żywą’’ rozmowę, podczas której np. poprzez mimikę, intonację głosu i postawę ciała najłatwiej wychwycić i rozpoznać emocje dziecka, które przecież jest z rodzicem od pierwszych dni życia. Ale jak rodzic ma zauważyć przygnębienie dziecka czy też jego problemy z samooceną, gdy zastępuje codzienne rozmowy z potomkiem krótką wymianą zdań na komunikatorze internetowym? Rozmowa, obserwacja, czujność i uwaga skierowane w stronę dziecka z pewnością mają niemały wpływ na wychwycenie niepokojących objawów w zachowaniu dziecka. Żaden rodzic nie powinien bagatelizować obniżonego nastroju i nietypowych sytuacji, szczególnie jeśli mają one miejsce dłużej niż dwa tygodnie i towarzyszą im choroby somatyczne.

KIEDY MÓWIMY O ZABURZENIU NASTROJU U DZIECKA?

Warto zapoznać się z listą typowych objawów, które mogą być sygnałem powstałego zaburzenia psychicznego u dziecka lub nastolatka. Należy przy tym pamiętać, że depresja dziecięca, podobnie jak inne zaburzenia psychiczne związane ze skrajnymi zmianami nastroju (np. choroba afektywna dwubiegunowa) nie jest stanem, który rozpoznajemy po jednym charakterystycznym objawie. Zawsze jest to kombinacja (przynajmniej dwóch) różnych elementów zachowań i działań, które utrzymują się przez dłuższy czas. 

DEPRESJA DZIECIĘCA – SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

To prawda, że granica między smutkiem, lękiem, obawą czy też przygnębieniem, będącymi przecież częścią codzienności, a depresją jest nieco rozmyta. Na pierwszy rzut oka każdy z tych stanów może wyglądać podobnie. Istnieją jednak pewne patologiczne zaburzenia nastroju, które utrzymujące się przez dłuższy czas powinny zaniepokoić rodziców. Należą do nich:

• uporczywy stan przygnębienia (w tym płaczliwość), chroniczny smutek, obniżony nastrój bez względu na sytuację;
• nieustanne poczucie lęku, niepokoju i wewnętrznego napięcia bez zrozumiałych przyczyn;
• spadek aktywności fizycznej, unikanie wysiłku, brak energii i sił do działania;
• znudzenie, wzmożona drażliwość i wzburzenie lub wprost przeciwnie nieśmiałość, bojaźliwość, milczenie;
• przeżywanie skrajnych, intensywnych emocji (np. smutku, rozpaczy, złości, gniewu, agresji, poirytowania, obojętności, bezradności, strachu);
• problemy ze snem (bezsenność i koszmary lub wzmożona potrzeba snu w ciągu dnia, nieustanne poczucie zmęczenia, kłopoty z porannym wstawaniem);
• unikanie kontaktów społecznych, ograniczenie lub zaprzestanie spotkań z rówieśnikami;
• stopniowe izolowanie się od rodziny;
• problemy z odżywianiem (brak apetytu i związana z tym utrata masy ciała lub wzrost masy ciała w wyniku nadmiernego objadania się);
• porzucenie dotychczasowych pasji, hobby i zainteresowań;
• niska samoocena, mówienie o sobie w negatywny sposób, brak wiary w siebie i swoje umiejętności, niezauważanie swoich atutów i zalet;
• objawy somatyczne (np. bóle brzucha, bóle głowy, bóle mięśni, nudności, zaparcia, biegunki, kołatanie serca, nadmierna potliwość);
• obniżona koncentracja, problemy ze skupieniem się i dokończeniem wykonywania złożonych czynności;
• utrata zdolności cieszenia się i odczuwania przyjemności z wykonywania zadań, które wcześniej sprawiały radość;
• zaniedbywanie wyglądu zewnętrznego i higieny osobistej, nagła zmiana w wyglądzie;
• narastające problemy w szkole (uciekanie z lekcji, nieodrabianie prac domowych, niechęć do czynnego udziału w zadaniach zespołowych, pogorszenie ocen);
• ucieczka w wirtualny świat lub popadanie w inne uzależnienia behawioralne (np. gry komputerowe, kompulsywne kupowanie);
• sięganie po używki (narkotyki, alkohol, dopalacze);
• agresja skierowana w swoją stronę (autoagresja) lub innych;
• poczucie bezsensowności życia, myśli o śmierci i samobójstwie.

Więcej informacji na temat przyczyn depresji u nastolatków oraz charakterystycznych objawów zaburzenia nastroju znajdziesz tutaj.

CO MOŻESZ ZROBIĆ DLA SWOJEGO DZIECKA? – POSTĘPOWANIE RODZICA

Objawy zaburzeń nastroju mogą umknąć uwadze rodzica lub zostać błędnie zinterpretowane (np. jako bunt nastolatka, skok rozwojowy). Nierzadko jest to wynik przemęczenia rodziców, natłoku obowiązków, przepracowania i niskiego poziomu wiedzy dotyczącej zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży. Dzieci szczególnie w okresie dojrzewania bywają często smutne, poirytowane lub w złym humorze, co dodatkowo zaciera granicę między obniżonym nastrojem a niebezpiecznym zaburzeniem psychicznym. Co możesz zrobić? Jak pomóc zagubionemu w wielkim świecie młodemu człowiekowi, który cierpi na ,,chorobę duszy’’? Najważniejsze to reagować na przedłużający się obniżony nastrój dziecka. Wczesna konsultacja z lekarzem pediatrą lub doświadczonym w pracy z dziećmi i młodzieżą psychoterapeutą to najlepsza decyzja.
 

Źródła:

D. Jęczmińska, Depresja nastolatka. Kompendium wiedzy dla rodziców, dostęp 29.10.2021,
Śledztwo Pisma, Samobójstwa nastolatków – dlaczego oficjalne statystyki pokazują tylko część prawdy, dostęp 29.10.202
Thorsson G., Choroba dwubiegunowa dla początkujących, 2015
Mental Health and Workforce Division of the Australian Government Department of Health and Ageing, Co to jest choroba afektywna dwubiegunowa, 2007
Poleska J., Od depresji do manii – choroba afektywna dwubiegunowa, Poznań, 2018