Zaburzenia kompulsywnego objadania to schorzenie, które nierzadko pozostaje w ,,cieniu’’ innych zaburzeń odżywiania. Mowa oczywiście o anoreksji i bulimii, które uznawane są za jedne z potężniejszych i przerażających w swoich skutkach choroby cywilizacyjne. Jednak badania nie pozostawiają wątpliwości. Kompulsywne objadania się to trzecie najczęściej diagnozowane zaburzenie odżywiania o podłożu psychicznym. Jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że kompulsywne jedzenie nie jest łatwe w diagnozie (w przeciwieństwie do anoreksji, której skutki widoczne są w znacznej utracie masy ciała), wówczas możemy stwierdzić, że zespół gwałtownego objadania się w rzeczywistości dotyka o wiele więcej osób, niż wskazują na to statystyki.

Z poniższej treści dowiesz się:

1. Czym jest kompulsywne objadanie się?
2. Możliwe przyczyny zaburzenia kompulsywnego objadania.
3. Po czym rozpoznać zaburzenia odżywiania kompulsywne?
4. Kompulsywne objadanie się objawy – kryteria diagnostyczne wg DSM-5.
5. Kompulsywne objadanie się – leczenie.

CZYM JEST KOMPULSYWNE OBJADANIE SIĘ?

Kompulsywne objadanie się najprościej zdefiniować jako niekontrolowane, powracające napady jedzenia. W tym czasie osoba spożywa duże, niewspółmierne do zapotrzebowania organizmu ilości jedzenia z jednoczesną utratą kontroli nad wykonywaną czynnością. Co ważne epizodom objadania się nie towarzyszą zachowania kompensacyjne, które to są charakterystyczne na przykład dla bulimii. Co to właściwie oznacza?

Osoba borykająca się z BED (binge-eating disore, zaburzenia kompulsywnego objadania) nie stosuje skrajnych metod kontrolowania wagi w następstwie napadu jedzenia. W tym przypadku nie mamy więc do czynienia z takim zachowaniem, jak prowokowanie wymiotów, czy też stosowanie silnych środków przeczyszczających organizm. Zaburzeniom kompulsywnego objadania nie towarzyszą również wyczerpujące ćwiczenia fizyczne oraz stosowanie ekstremalnych diet i głodówek.

Zaburzenie ma nietypowy przebieg, zupełnie inny niż większość zaburzeń odżywiania. Okresy nasilonej potrzeby objadania się (napady jedzenia) przeplatają się z okresami kontrolowania ilości spożywanego jedzenia. Jednak kontrola ta nie jest związana z odczuwaniem silnego przymusu stosowania kuracji odchudzających i głodówek w celu kompensacji wcześniejszego objadania się. Jest to raczej powrót do codziennych nawyków, stylu i rutynowej diety, która, warto zaznaczyć, nie zawsze jest prawidłowa. Najczęściej osoby cierpiące na BED mają tendencję do częstego przejadania się i przybierania na wadze. W przeciwieństwie do osób z anoreksją nie wykazują lęku do jedzenia i jadłowstrętu.

MOŻLIWE PRZYCZYNY ZABURZENIA KOMPULSYWNEGO OBJADANIA

Możemy wymienić co najmniej kilka czynników wpływających na powstanie zaburzenia kompulsywnego objadania. Każda z możliwych przyczyn uzależniona jest od predyspozycji indywidualnych człowieka i jego stanu psychicznego. Nie zapominajmy bowiem, że kompulsywne jedzenie to zaburzenie odżywiania o podłożu psychicznym. Problem ten najczęściej dotyczy osób, które kompulsywne objadanie traktują jako rekompensatę za niezaspokojone potrzeby emocjonalne (np. poczucia bezpieczeństwa, miłości, bliskości, akceptacji – również tej z okresu dzieciństwa). Podobnie, jak w przypadku innych rodzajów zaburzeń odżywiania, osoby z BED mają problem w rozumieniu, identyfikowaniu, nazywaniu i wyrażaniu emocji na zewnątrz. Nierzadko borykają się również z problemami interpersonalnymi np. niskim poczuciem własnej wartości, nadmierną samokrytyką i problemami z radzeniem sobie w sytuacjach stresowych. W przypadku takich pacjentów napady jedzenia to nic innego, jak ,,zajadanie problemów’’ i złych stanów emocjonalnych.

Niestety w wielu przypadkach u osób borykających się z napadowym jedzeniem występują zaburzenia osobowości oraz inne choroby współistniejące (w tym zaburzenia psychiczne i uzależniania). Szukanie przyczyn BED wymaga więc podejścia wielopłaszczyznowego i holistycznego. Skupienie się na rozpoznaniu możliwie współwystępujących zaburzeń psychicznych (np. depresji, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, nerwicy natręctw), uzależnień (np. od leków, alkoholu) i dysfunkcji może okazać się kluczowe w doborze skutecznej terapii.

INNE PRZYCZYNY KOMPULSYWNEGO JEDZENIA

Nierzadko powtarzające się napady jedzenia są reakcją na społeczną presję i ogromne wymagania stawiane ludziom żyjącym w XXI wieku. Czynniki społeczne mają przecież ogromne znaczenie dla rozwoju większości chorób cywilizacyjnych. Osoba z BED bardzo często doświadcza ogromnej presji w życiu prywatnym, zawodowym i towarzyskim. Kompulsywne objadanie jest ucieczką i sposobem na chwilowe zapomnienie o oczekiwaniach społecznych dotyczących sukcesów zawodowych i atrakcyjności fizycznej. Pobudzenie ośrodków odpowiedzialnych za wydzielanie serotoniny i endorfin, daje chwilowe uczucie ulgi, odprężenia i satysfakcji. I właśnie ta chwila przyjemności i zapomnienia skłania chorego do powtórzenia epizodu kompulsywnego jedzenia.

Badania pokazują, że omawiany problem w szczególności dotyczy osób otyłych. W analizach badań czytamy, że objawy typowe dla zaburzenia kompulsywnego objadania i nawracające napady jedzenia dotyczą aż 81,3% badanych osób z nawagą. Możemy więc stwierdzić, że zła jakość diety, nieprawidłowe nawyki żywieniowe i niewłaściwy rytm spożywania posiłków odgrywają dużą rolę i mogą stanowić jedną z przyczyn pojawienia się zaburzenia.[1]

PO CZYM ROZPOZNAĆ ZABURZENIA ODŻYWIANIA KOMPULSYWNE?

Zaburzenia odżywiania kompulsywne (objadanie się) nie są łatwe do zdiagnozowania. Nie jest to problem widoczny ,,gołym okiem’’, dlatego nawet rodzina pacjenta może mieć trudności w dostrzeżeniu rozwijającego się problemu. Warto jednak pamiętać, że napadom jedzenia bardzo często towarzyszą wspomniane wyżej zaburzenia psychiczne (np. depresja) i lękowe. Poza tym niemało osób z BED cierpi w tym samym czasie (lub cierpiało w przeszłości) na inne zaburzenia odżywiania (np. syndrom nocnego jedzenia).

KOMPULSYWNE OBJADANIE SIĘ OBJAWY – KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE WG DSM-5

Zaburzenia kompulsywnego objadania się diagnozuje się na podstawie niżej wymienionych objawów, przy czym pacjent musi doświadczać więcej niż trzech symptomów.

Powtarzające się epizody niepohamowanego jedzenia o zróżnicowanym nasileniu:

1. 1-3 epizody w tygodniu (łagodna postać zaburzenia).
2. 4-7 napady jedzenia w tygodniu (umiarkowana postać zaburzenia).
3. 8-13 epizodów objadania się w tygodniu (ciężka postać zaburzenia).
4. Minimum 14 epizodów w tygodniu (bardzo ciężka postać zaburzenia).

Współwystępowanie z powyższym przynajmniej trzech następujących objawów:

1. Jedzenie dużo szybsze niż normalnie (szybkie tempo gryzienia i połykania pokarmów).
2. Jedzenie aż do nieprzyjemnego uczucia pełności (mogą wystąpić dokuczliwe bóle brzucha, mdłości).
3. Spożywanie dużych porcji poza wyznaczonymi porami pomimo nieodczuwania fizycznego głodu (sięganie po wysokokaloryczne jedzenie).
4. Jedzenie w samotności z powodu wstydu i zakłopotania jedzeniem oraz w obawie przed dostrzeżeniem problemu przez osoby z otoczenia.
5. Odczuwanie wstrętu do siebie, rozgoryczenia, wstydu i winy po przejedzeniu.

Wyraźne cierpienie dotyczące niepohamowanego jedzenia.

1. Występowanie niepohamowanego jedzenia co najmniej raz w tygodniu przez trzy miesiące.
2. Brak powtarzających się czynności kompensacyjnych w związku z niepohamowanym jedzeniem.[2]

Nie zawsze przyjmowanie dużych ilości pokarmów czy też otyłość musi wiązać się z zaburzeniem kompulsywnego objadania. Jeśli sytuacja taka zdarza się sporadycznie i nie jest związana z odczuwaniem silnych stanów emocjonalnych (np. lęku), nie ma powodów do obaw. Pojedyncze epizody mogą przydarzyć się każdemu, chociażby na przyjęciu weselnym lub też na skutek większego niż zazwyczaj zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze (np. po wyczerpującym, wielogodzinnym dniu pracy). Jednak niektórym osobom wydawać by się mogło naturalna i niezbędna do życia czynność jedzenia zaczyna wymykać się spod kontroli, zagrażając zdrowiu. Dlatego tak ważne jest zwrócenie szczególnej uwagi na ilość napadów jedzenia w tygodniu i powody nawracających epizodów.

KOMPULSYWNE OBJADANIE SIĘ – LECZENIE

Zaburzony stan emocjonalny to bez wątpienia jedna z najczęstszych przyczyn rozwijania się wszystkich zaburzeń odżywiania. Duża grupa pacjentów zmaga się ze stresem, niskim poczuciem własnej wartości i wstydem związanym ze swoim wyglądem. To codzienna walka ze stereotypami i lękiem przed krytyką. W dzisiejszym świecie popularyzowania w mediach idealnej sylwetki zapominamy, że człowiek to nie tylko ciało.

Życzliwość, dobro i szacunek dla siebie i swojego wyglądu są równie ważne, jak szanowanie wizerunku innych osób z otoczenia. Niezadowolenie, przerośnięty samokrytycyzm i niechęć do swojego ciała to plaga naszych czasów. A przecież to, jak widzimy i oceniamy swój wygląd, ma ogromny wpływ na naszą psychikę i codzienne funkcjonowanie. Nie bez powodu w ostatnich latach tak często mówi się o podejmowaniu próby akceptacji własnego ciała. Przyjmowaniu jego zalet, wad, ograniczeń i możliwości. A wszystko to bez oceniania, krytyki, samouwielbienia i ślepej fascynacji współczesnymi trendami w urodzie. O potrzebie akceptacji swojego ciała mówi między innymi ruch body positive. W procesie leczenia zaburzenia kompulsywnego objadania niezwykle ważne jest więc psychoterapia, w której szczególną uwagę zwraca się na rolę czynników psychologicznych i społecznych.

Psychoterapia osób zmagających się z powtarzającymi się napadami jedzenia i nieprzyjemnymi emocjami to niepodważalne wsparcie w całym procesie leczenia omawianego zaburzenia. Odpowiednio dobrana terapia w połączeniu z farmakoterapią pomaga w zmianie negatywnej oceny samego siebie i przekonań na temat swojego ciała i potencjału. Sesje z terapeutą (indywidualne lub grupowe) to właściwy krok ku budowaniu pozytywnej relacji z samym sobą i otoczeniem. To intensywna praca nad zmianą schematów swojego myślenia, decyzji i zachowań poprzez dotarcie do rzeczywistych przyczyn kompulsywnego objadania się.

Źródła:

• ,,Cechy zaburzeń osobowości a kompulsywne objadanie się u osób otyłych’’, K. Kobrzyńska, M.D. Dębowska, Psychiatria, tom 18, nr 1 (2021), s. 18-29.
• ,,Psychologia nadmiernego jedzenia. Przyczyny, konsekwencje, sposoby zmiany’’, N. Ogińska-Bulik, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2004.
• ,,Przestań się przejadać’’, J. McCartney, Galaktyka, Łódź, 2015.
• ,,Jak pokonać objadanie się’’, G.Ch. Fairburn, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014.
• ,,Jak uwolnić się od kompulsywnego objadania się’’, K. Hansen, Wydawnictwo Vital, 2016, dostęp: https://wydawnictwovital.pl/wp-content/uploads/2021/02/Jak-uwolnic-sie-od-kompulsywnego-objadania-sie-Kathryn-Hansen-NP-maly.pdf

[1] ,,Cechy zaburzeń osobowości a kompulsywne objadanie się u osób otyłych’’, K. Kobrzyńska, M.D. Dębowska, Psychiatria, tom 18, nr 1 (2021), s. 18-29.

[2] Table 1, DSM-IV and DSM-5 diagnostic criteria for binge-eating disorder, N.D. Berkman i inni, www.ncbi.nlm.nih.gov, 2015