Uzależnienie od substancji psychoaktywnych i leków to niestety coraz częstsze zjawisko w naszym społeczeństwie. Dlaczego? Wzrastające tempo współczesnego życia, piętrzące się wokół czynniki stresujące oraz nadmiar stawianych sobie wymagań i celów. To wszystko skłania wiele osób do zażywania różnych stymulatorów. Jedne mają zapewnić rozrywkę lub pobudzić do działania (np. uczenia się), dopingować i dodać energii. Inne z kolei uspokoić, uśmierzyć ból i ułatwić zasypianie. Zobacz, jak rozpoznać u siebie lub innej osoby uzależnienie od środków psychoaktywnych i jakie są możliwe skutki nadużywania ich bez konsultacji medycznej.

W poniższym artykule znajdziesz odpowiedzi na pytania:

1. Co to są substancje psychoaktywne i kiedy mówimy o uzależnieniu?
2. Dlaczego w nadmiarze sięgamy po środki psychotropowe?
3. Kto jest najbardziej narażony na uzależnienie od środków psychoaktywnych?
4. Jak rozpoznać objawy uzależnienia od substancji psychoaktywnych?
5. Na czym polega leczenie uzależnienia od środków psychoaktywnych?

Co to są substancje psychoaktywne i kiedy mówimy o uzależnieniu?

Zacznijmy od wyjaśnienia terminu uzależnienia. Co właściwie znaczy to zjawisko, które widoczne jest w społeczeństwie nastawionym na konsumpcjonizm? Uzależnienie jest to fizyczna i/lub psychiczna potrzeba przyjmowania danej substancji lub wykonywania określonej czynności. Coraz częściej w świecie medycznym definiuje się uzależnienie jako chorobę mózgu, która objawia się poprzez kompulsywne powtarzanie spożywania jakiejś substancji lub wykonywania czynności. W przypadku substancji psychoaktywnych pogłębiające się uzależnienie prowadzi do powstania zaburzeń psychicznych i niebezpiecznych komplikacji zdrowotnych.

Ważne!

Uzależnienie jest to ciężka, przewlekła choroba układu nerwowego, która zazwyczaj ma zróżnicowany przebieg z występującą remisją i nawrotami choroby. Nikt nie powinien lekceważyć i bagatelizować niebezpiecznych dla zdrowia skutków oddziaływania na człowieka stymulatorów. Lekomania, a więc uzależnienie od farmaceutyków i uzależnienie od innych środków psychoaktywnych (substancji chemicznych lub ich mieszanin) jest podstępną pułapką pokolenia ,,współczesności’’.

O jakich środkach psychoaktywnych (psychotropowych) mowa? Należą do nich między innymi:

• Efedryna
• Amfetamina
• Kokaina
• Metamfetamina
• Metylofenidat
• Metylokatynon
• Modafinil
• Kofeina.

W RP lekarze stosują podział substancji psychoaktywnych na trzy grupy. Pierwszą grupą są alkohol, opiaty, farmaceutyki nasenne i uspokajające. Drugą stanowią popularne szczególnie wśród młodzieży substancje halucynogenne (w tym kannabinole) oraz lotne rozpuszczalniki. Ostatnia grupa to nikotyna i substancje stymulujące (w tym kokaina). Większość z tych substancji wchodzi w interakcję z innymi lekami i substancjami.

Dlaczego w nadmiarze sięgamy po środki psychotropowe?

Warto zastanowić się, dlaczego zbyt pochopnie i w nadmiarze stosujemy stymulatory i leki, skoro konsekwencją takich działań są zmiany psychiczne i fizyczne w organizmie człowieka? Nie czytamy z uwagą ulotek i z przymrużeniem oka traktujemy informacje w nich zawarte. A przecież wiedza ta nie jest żadną tajemnicą i w tej jednej kartce dołączonej do pudełka lub w Internecie bez problemu każdy znajdzie odpowiedzi na temat zalecanego dawkowania, możliwych skutków ubocznych i objawów przedawkowania.

Rynek farmaceutyczny od zawsze jest otwarty na potrzeby społeczeństwa. Niestety produkcja i promowanie na masową skalę leków i suplementów diety (np. uspokajających, nasennych, przeciwbólowych, dopingujących, przeczyszczających) wyrabia w społeczeństwie pewnego rodzaju modę na wspomaganie funkcjonowania organizmu codzienną dawką farmaceutyków. W reklamach chętnie biorą udział celebryci, sportowcy, ludzie sukcesu i rozpoznawalne twarze. To dodatkowo kształtuje w odbiorcach przeświadczenie o korzyściach i bezpieczeństwie zażywania stymulatorów bez zahamowań i konsultacji z lekarzem.

Środki uspokajające, nasenne, wspomagające pracę układu trawiennego, czy też wypuszczane masowo na polski rynek środki przeciwbólowe już dawno przestały być dostępne jedynie w aptekach i na receptę. To odpowiedź rynku farmaceutycznego na potrzeby zestresowanego, zabieganego, przemęczonego i zagubionego we współczesnej cywilizacji społeczeństwa.

Nie sposób również pominąć wątku prawnego, filozoficznego i co za tym idzie ludzkiej moralności. Na temat niemal każdego środka psychoaktywnego od lat trwają burzliwe dyskusje na płaszczyźnie duchowej (religijnej) i prawnej. Niezwykle trudne byłoby osiągnięcie pełnej zgody w kwestii etyczności oraz popularyzacji i rozpowszechniania stymulatorów na rynek. Czy uzależniające substancje psychoaktywne są substancjami trującymi, czy też leczniczymi? Przykładem jest morfina, która w ustalonych przez lekarza dawkach uśmierza ból u pacjentów onkologicznych? Ich używanie jest etyczne, czy też niemoralne? Czy niektóre z nich powinny być nadal dostępne bez recepty i promowane? A może wprost przeciwnie? Konieczna jest zmiana prawa (prohibicja), edukacja społeczeństwa (szczególnie dzieci i młodzieży) i rozpoczęcie intensywnej walki z problemem uzależnień od substancji psychoaktywnych społeczeństwa? Niepokojące statystyki i narastający problem uzależnień w skali globalnej bez wątpienia są powodem do działań państwa na płaszczyźnie edukacyjnej (informacyjnej) i prawnej.

Kto jest najbardziej narażony na uzależnienie od środków psychoaktywnych?

Istnieje co najmniej kilka czynników ryzyka popadnięcia w pułapkę uzależnienia. Najczęściej nie jest to jeden czynnik, a korelacja kilku bodźców, które stanowią źródła zaistniałych problemów.

Wśród nich możemy wymienić między innymi:

• uzależnienie rodziców lub krewnych;
• nadmierny i przewlekły stres;
• nadmierna ilość pracy;
• konieczność podtrzymania wydolności organizmu, aktywności i czujności podczas długotrwałego wysiłku (np. kierowania autem, nauki);
• kryzys w życiu prywatnym lub zawodowym;
• stosowanie diet żywieniowych (odchudzających) oraz zaburzenia odżywiania;
• zaburzenia psychiczne (stany depresyjne, nerwice, psychozy);
• ból w przebiegu poważnych chorób (np. u pacjentów onkologicznych);
• zespół stresu pourazowego;
• skłonność do leczenia się ,,na własną rękę’’, bez konsultacji ze specjalistą.

Jak rozpoznać objawy uzależnienia od substancji psychoaktywnych?

Osoby przyjmujące substancje psychoaktywne można rozpoznać na podstawie typowych symptomów pojawiających się w niedługim czasie po zażyciu danego środka lub na podstawie charakterystycznych objawów zespołu abstynencyjnego.

Możliwe objawy i skutki nadużywania substancji psychoaktywnych (psychiczne i fizyczne) to:

• Silna potrzeba ponownego odczuwania efektów działania stymulatora.
• Stopniowo zwiększająca się tolerancja na substancję psychoaktywną i konieczność systematycznego zwiększania przyjmowanej dawki.
• Uporczywe myślenie o potrzebie zażycia substancji oraz zdobycia za wszelką cenę kolejnej partii środków psychotropowych.
• Pojawienie się zespołu abstynencyjnego po nagłym odstawieniu substancji psychoaktywnej (objawy odstawienne przypominające grypę, drżenie mięśni, wzmożona potliwość, nadwrażliwość na światło i hałas, drgawki, omamy, urojenia, halucynacje, nudności);
• Stany lękowe, niepokój.
• Zaburzenia snu (bezsenność i pobudzenie lub nadmierna senność i zmęczenie).
• Zaburzenia rytmu serca (kołatanie serca, przyśpieszona akcja serca).
• Częste zmiany nastroju, drażliwość.
• Bóle głowy.
• Dreszcze, napady drgawkowe.
• Utrata apetytu.
• Zmiany skórne.
• Nadciśnienie tętnicze.
• Kłopoty z oddychaniem (szybki oddech).
• Dolegliwości przewodu pokarmowego (biegunki, wymioty, mdłości, zaparcia, trudności w oddawaniu moczu).
• Bóle mięśni.
• Zaburzenia pamięci i koncentracji.
• Spadek zdolności psychomotorycznych.

Więcej na temat objawów i poszczególnych faz uzależnienia od substancji psychoaktywnych (na przykładzie uzależnienia od alkoholu) przeczytasz tutaj.

Na czym polega leczenie uzależnienia od środków psychoaktywnych?

Diagnoza uzależnień i ich leczenie nie jest proste. To długotrwały proces, który wymaga zaangażowania ze strony pacjenta i wsparcia bliskich. Leczenie uzależnienia od substancji psychoaktywnych i leków w zależności od fazy rozwoju choroby może odbywać się w placówkach zamkniętych, ambulatoriach lub ośrodkach terapii uzależnień. W całym procesie leczenia niezwykle istotne jest wsparcie psychologa lub psychoterapeuty doświadczonego w pracy z pacjentami z problemem uzależnienia. Walka z uzależnieniem od środków psychoaktywnych zaczyna się od poszukania specjalistycznej pomocy. Detoksykacja (odtrucie organizmu) musi odbywać się pod kontrolą lekarza. Nie ma wątpliwości, że w tych trudnych dla pacjenta chwilach niezbędne jest poradnictwo psychologiczne i indywidualne spotkania z psychoterapeutą. Pomocne są również grupy wsparcia, które dają motywację do nauczenia się nowych sposobów funkcjonowania bez stymulatorów.

Jak widzisz, leczenie uzależnienia od substancji psychoaktywnych jest to działanie kompleksowe. Jeśli uporczywie myślisz o konieczności zażywania środków psychoaktywnych i zauważasz u siebie niektóre wymienione wyżej objawy, to zastanów się, czy nie stosujesz stymulatorów w nadmiarze? Nie odwlekaj decyzji o rozmowie ze specjalistą. Jeśli nie wiesz od czego zacząć leczenie uzależnienia u siebie lub bliskiej osoby, umów się na wizytę z psychoterapeutą, który pomoże Ci podjąć właściwe kroki. Poszukaj psychoterapeuty specjalizującego się w terapii uzależnień na Zaufanym Terapeucie.

Źródła:

• ,,Psychiatria: Podręcznik dla studentów medycyny’’, A. Bilikiewicz, PZWL, Warszawa, 2006.
• ,,Uzależnienia’’, Zintegrowana Platforma Edukacyjna, Projekt Ministerstwa Edukacji Narodowej, dostęp: https://zpe.gov.pl/a/uzaleznienia/Do63k2pYq.
• ,,Alkohol – Czy można pić bezpiecznie?’’, broszura, e-publikacja: http://www.parpa.pl/index.php/e-publikacje/category/5-uzaleznienie-od-alkoholu?download=40:alkohol-czy-mozna-pic-bezpiecznie-sprawdz-czy-twoje-picie-miesci-sie-w-granicach-niskiego-ryzyka-szkod-broszura.
• ,,Rodzina wobec uzależnień’’, Z.B. Gaś, PARPA, Warszawa.