Uzależnienie od Internetu to stosunkowo nowe zjawisko, które jest swego rodzaju niezaplanowanym ,,skutkiem ubocznym’’ rozwoju nowoczesnej technologii. Spójrzmy na statystyki, bo liczby dają najlepszy obraz rzeczywistości. Szacuje się, że w 2019 roku prawie 70% naszego społeczeństwa każdego dnia zaglądało do wirtualnego świata. Rok 2021 to ponad 4,5 miliona ludzi online na wszystkich kontynentach oraz ponad 3,8 miliarda aktywnych użytkowników social mediów. To, co jeszcze tak niedawno miało wąską grupę odbiorców, dziś stało się dostępne dla każdego. 60% populacji jest w sieci niespełna 7 godzin dziennie, czyli około 100 dni w roku.[1] Niemożliwe? A jednak!

Co zatem poszło nie tak? Skoro Internet to dobrodziejstwo dla ludzkości, dlaczego wpadamy w pułapkę sieci? Jakie czynniki sprawiają, że coraz częściej słyszymy o zjawisku uzależnienia od Internetu, a nawet sami doświadczamy tego nałogu?

W tym artykule skupimy się na istotnych zagadnieniach związanych z uzależnieniem od sieci i komputerów. Odpowiemy na takie pytania, jak:

1. Siecioholizm – co to oznacza i jakie są jego rodzaje?
2. Jak rozpoznać uzależnienie od komputera i smartfonów?
3. Jakie są przyczyny uzależnienia od Internetu?
4. Czy uzależnienie od Internetu się leczy? 

SIECIOHOLIZM – CO TO OZNACZA I JAKIE SĄ JEGO RODZAJE?

We współczesnych czasach doświadczamy wszechobecności Internetu. I pomyśleć, że jeszcze kilka dekad temu komputer nie miał znaczącego wpływu na to, jak żyjemy. Ot, wielofunkcyjne narzędzie pracy, doskonała baza danych i sposób na tworzenie ciekawych projektów graficznych. Rozwój technologii informatycznej przyniósł potężne zmiany. Trudno pomniejszać korzyści, jakie daje Internet. Być online to znaczy mieć całodobowy dostęp do wszelkiego rodzaju informacji. Siecioholizm, czyli uzależnienie od komputera i Internetu stało się niepodważalnym faktem. To, co z założenia miało przynosić same korzyści, dla wielu z nas okazało się bowiem zgubą XXI wieku.

Uzależnienie od Internetu ma wiele twarzy. Objawia się na różne sposoby, a potrzeba częstego przebywania online może wypływać z różnych pobudek. Specjaliści zaliczają wszystkie rodzaje uzależnień od komputera i Internetu do uzależnień psychicznych. Są to nałogi czynnościowe (behawioralne), a więc uporczywe dążenie do ponownego wykonywania jakiejś czynności, która ma na celu rozładować napięcie psychiczne, przynieść ulgę, dać przyjemność i jednocześnie zminimalizować nieprzyjemne emocje.
Siecioholizm to nowe zjawisko, ale rozprzestrzeniające się w społeczeństwie, niczym najpotężniejszy wirus. Nie oszczędza nikogo. Przyciąga do siebie użytkowników w każdym wieku. Jesteśmy świadkami czasów, gdy nawet niemowlę, które nie jest przecież jeszcze w stanie samodzielnie podejmować odpowiedzialne decyzje, potrafi być aktywnym użytkownikiem sieci.
 

JAK ROZPOZNAĆ UZALEŻNIENIE OD KOMPUTERA I SMARTFONÓW?

Niektórzy twierdzą (być może całkiem słusznie), że tylko nieliczny procent populacji o statusie ,,unconnected audiences’’, a więc ludzie offline są w stanie od razu rozpoznać cybernałóg. Biorąc pod uwagę powszechną akceptację społeczną do wielogodzinnego korzystania z Internetu w ciągu dnia trudno nie zgodzić się z tym przypuszczeniem. Zaburzenia behawioralne nie należą do łatwych w diagnozie. Bo jakże trudno dostrzec nałóg w czynności, która jest przecież częścią życia większości z nas? Problem jednak istnieje. Mało tego – rośnie w siłę, a jego skala jest bardzo niepokojąca.

Uzależniania od Internetu cechują pewne charakterystyczne objawy. Do najczęściej wymienianych przez psychoterapeutów należą:

• stopniowa utrata kontroli nad czasem spędzonym w sieci;
• silne pragnienie ponownego powtarzania czynności;
• brak zainteresowania światem rzeczywistym i sprawami życia codziennego (odcięcie się od realnego świata, rezygnacja z wcześniejszych zainteresowań i życia towarzyskiego);
• zaniedbywanie obowiązków rodzinnych, zawodowych lub szkolnych;
• widoczny wzrost napięcia, podekscytowania i euforii tuż przed połączeniem się z Internetem;
• odczuwanie ulgi w trakcie przebywania online;
• pojawienie się objawów odstawiennych (syndromu odstawienia) po próbie odcięcia się od Internetu i komputera np. pobudzenie, rozdrażnienie, problemy z koncentracją, niemożność skupienia uwagi, uczucie niepokoju, panika, drżenie rąk, irytacja, wybuchy złości);
• widoczny spadek aktywności (w tym zaniedbanie aktywności fizycznej);
• nieustanna potrzeba posiadania w ,,zasięgu ręki’’ gadżetów elektronicznych z dostępem do Internetu;
• poczucie bezradności w obliczu konieczności przerwania wykonywania czynności (nieudane próby rezygnacji z niebezpiecznego nawyku);
• nastrój i nastawienie do otoczenia uzależnione od dostępu lub braku dostępu do sieci (agresywna reakcja na próby kontroli ze strony bliskich).
   

JAKIE SĄ PRZYCZYNY UZALEŻNIENIA OD INTERNETU?

Internet ułatwia ludziom życie. To prawda. To jego największa potęga i wartość. Owszem, bez Internetu ten tekst mógłby powstać, ale czy równie łatwo mógłby dotrzeć do setek czytelników? Dostęp do internetowych informacji i kontaktów to oszczędność czasu, pieniędzy i wysiłku, który musielibyśmy włożyć, aby zdobyć pożądane informacje. Dlaczego więc uzależniamy się od Internetu? Gdzie szukać przyczyn problemu?

Nie ma wątpliwości, że to właśnie młodzi ludzie stanowią grupę najbardziej zagrożoną destrukcyjnym cybernałogiem. Najmłodsze pokolenia wychowują się w czasach, gdzie komputer, Internet i telefon komórkowy są po prostu normą. Możemy również stwierdzić, że bycie online staje się pewnego rodzaju wymogiem. To akceptowane zachowania. Nawet, gdy przybierają postać nałogową, są w wielu kręgach społecznych uznawane za styl życia. Bez stałego dostępu do sieci uczniowie nie są w stanie podjąć nauczania zdalnego. W ostatnich latach w wielu dużych korporacjach pracownicy biurowi i administracyjni coraz częściej przechodzą na tryb pracy zdalnej. Opłacenie rachunków, zakupy w sklepach internetowych, kontakt z rodziną przebywającą poza granicami kraju. Wszystkie te czynności wykonywane są za pośrednictwem sieci. Jesteśmy otwarci na szeroko pojęty konsumpcjonizm, a Internet jest doskonałą pożywką tego zjawiska.

Internet to możliwość wykreowania idealnego obrazu siebie i nowej tożsamości. W sieci możemy umiejętnie ukryć cechy osobowości i emocje, które wpływają na naszą niską samoocenę i złe samopoczucie w realnym świecie. Częste przebywanie online może być ucieczką i tłumieniem niepożądanych emocji, takich jak strach, niezadowolenie, lęk społeczny, nieśmiałość czy poczucie winy. Siecioholik tworzy własną postać, pewną siebie i swojej wartości, dominującą i niezależną. To kraina fikcji, która pozwala poczuć się kimś zupełnie innym. Osobą, która w realnym życiu pozostaje jedynie w sferze naszych wyobrażeń. Wszystkie te czynniki interpersonalne, w tym temperament i osobowość człowieka mogą mieć wpływ na podatność na uzależnienie.

RELACJE W RODZINIE A UZALEŻNIENIE OD KOMPUTERA

Więzi na płaszczyźnie rodzic-dziecko to istotny element, na który bardzo często powołują się terapeuci. Preferowany model rodziny i przekazywany potomstwu system wartości w znacznym stopniu przekładają się na wykonywane przez dziecko czynności. Jeśli potomek doświadcza konfliktów rodzinnych, a jego relacje z bliskimi są zachwiane, wówczas poszukuje łatwo dostępnych przyjemności, które będą stanowiły rekompensatę za negatywne przeżycia w domu. ,,Drugie życie w sieci’’ to ucieczka od przemocy w rodzinie, ubóstwa, braku poczucia bezpieczeństwa i wsparcia, choroby bliskich, śmierci jednego z rodziców i innych zdarzeń traumatycznych.

Jednak warto pamiętać, że siecioholizm u dzieci i młodzieży dotyka nie tylko osoby wychowujące się w rodzinie dysfunkcyjnej lub patologicznej. Uzależnienie od Internetu jest bardzo często zjawiskiem widocznym w rodzinach zamożnych, w których rodzice przedkładają interesy finansowe i konsumpcjonizm nad więzi emocjonalne. Dorośli stanowią wzorzec dla młodszego pokolenia. Dzieci to doskonali obserwatorzy, którzy poprzez naśladownictwo uczą się życia. Jeśli rodzice sami borykają się z problemem uzależnienia od sieci i destrukcyjnymi nawykami, wówczas duże prawdopodobieństwo, że problem ten obejmie swoim zasięgiem całą rodzinę.

CZY UZALEŻNIENIE OD INTERNETU SIĘ LECZY?

Osobie, która jest w ,,sidłach sieci’’ trudno samej stwierdzić, czy czas, który spędza w wirtualnym świecie stanowi dla niej zagrożenia. Najczęściej, to osoby z najbliższego otoczenia jako pierwsze zauważają problem. Piętrzących się obaw nie powinno się nigdy lekceważyć. Wszystko jest ok, gdy urządzenie z dostępem do sieci jest jedynie niezbędnym narzędziem do pracy, źródłem potrzebnej wiedzy, sposobem na kontakt z bliskimi w momentach rozłąki czy sporadyczną rozrywką w wolnej chwili. O uzależnieniu możemy mówić, gdy Internet jest naszą ucieczką od rzeczywistości i sposobem na zadowalające funkcjonowanie. Wstępny wywiad z terapeutą to najlepszy sposób na ustalenie, czy częste korzystanie z Internetu faktycznie wiąże się z wykonywaną pracą lub kształceniem, czy też stanowi w większości ,,bezproduktywne’’ czynności.

Niestety osoby uzależnione zwlekają z pomocą specjalistyczną i podjęciem psychoterapii. Skąd te obawy? Zmotywowanie się do bezpośredniego kontaktu z terapeutą jest trudne dla osoby przyzwyczajonej do spotkań w sieci. Obawy przed podjęciem terapii wiążą się również z przeświadczeniem o konieczności całkowitego odcięcia się od internetowego życia. W mniemaniu pacjenta celem każdej terapii jest całkowita internetowa abstynencja. Warto zrozumieć, że sesje z psychoterapeutą i podejmowane kroki nie mają na celu totalnego zaniechania korzystania z Internetu. Psychoterapia uzależnień dzieci i młodzieży lub osób dorosłych to specjalistyczne wsparcie w podejmowaniu ważnych kroków. To systematyczne wdrażanie nowych zasad dążących do zadowalających zmian. Trudno bowiem oczekiwać od osoby pracującej na co dzień przy komputerze lub ucznia całkowitego odcięcia się od Internetu.

Kiedy najlepiej udać się na wizytę do specjalisty od terapii uzależnień? Udzielenie twierdzących odpowiedzi na większość z poniższych pytań powinno skłonić użytkownika sieci do skorzystania z sesji terapeutycznych.
 

Podsumowanie

Badania pokazują, że tylko nieliczni zdecydowali się na całkowite odcięcie się od wirtualnego świata, ale jest też duża grupa internautów, którzy nie poddali się ,,złodziejowi czasu’’ i z pełną kontrolą korzystają z dobrodziejstw technologii cyfrowej. To właśnie dla nich kontakt z ,,żywymi ludźmi’’ stanowi podstawę życia w społeczeństwie.

A co z resztą populacji? Czy musimy popadać ze skrajności w skrajność? Czy istnieje jakiś złoty środek, dzięki któremu Internet nie będzie stanowił potencjalnego zagrożenia dla psychiki, emocji i funkcjonowania człowieka? Nauka korzystania z Internetu, trzymanie się ustalonego planu dnia, zmiana nawyków, dbanie o bliskie relacje z bliskimi, unikanie sytuacji odizolowania to działania profilaktyczne, które z pewnością odciągną użytkownika sieci od patologicznego korzystania z Internetu. Kluczowe jest, żeby zacząć rozmawiać o swoich problemach z uzależnieniem i odważyć się poszukać specjalistycznego wsparcia doświadczonych terapeutów.
 

1. https://www.hootsuite.com
   https://wearesocial.com/uk/
2. http://www.iitk.ac.in/counsel/resources/IATManual.pdf
   https://www.evergreencpg.org/wp-content/uploads/2021/07/26-Internet-Addiction-Test2-1-2.pdf

Źródła:

uzaleznieniabehawioralne.pl,
W sidłach sieci – leczenie uzależnienia od internetu, dostęp: 21.10.2021
Uwięzieni w sieci. Temperament i osobowość predysponują do uzależnienia od Internetu!, dostęp: 21.10.2021
Siecioholizm, czyli uzależnienie od Internetu, dostęp: 21.10.2021
Rodzaje i objawy siecioholizmu, dostęp: 21.10.2021
fikku.pl, Ile osób na świecie korzysta z internetu?, dostęp: 21.10.2021
centrumincorpore.pl, Kwestionariusz uzależnienia od internetu, dostęp: 21.10.2021