Próbując odpowiedzieć sobie na pytanie czym jest terapia systemowa najczęściej skupiamy się na jej drugim członie. Co (lub kto) w tym przypadku tworzy system i co kryje się pod tym pojęciem? Rodzina to system. Pełen złożonych elementów, zasad i działań, które mają na celu zachować spójność i harmonię między jej członkami. System to całość, ale i on potrafi czasami zawieść. Omawiany rodzaj psychoterapii ma na celu uchronić rodzinę lub związek od niewłaściwego wyboru rozwiązań konfliktów. Pomóc odnaleźć źródło problemu oraz wspólnie ustalić skuteczne metody działań. Może to być rodzina z dziećmi, pary lub małżeństwa bez potomstwa. Terapia rodzinna jest dedykowana osobom, których łączą więzi i wzajemnie przenikające się relacje.

SYSTEMOWA TERAPIA RODZIN – CZYM JEST I DLA KOGO?

Każdy z nas marzy o związku, w którym panuje spokój, ułożenie oraz całkowity ład. Niestety wcześniej czy później większość osób przekonuje się, że w obliczu niespodziewanych zdarzeń nie sposób utrzymać rodziny ,,bez skazy’’. Nie da się ułożyć idealnego planu. Każdy system działa bez zarzutów do momentu, gdy zdarzy się coś, czego nie przewidzieliśmy. Wadliwe funkcjonowanie rodziny może przejawiać się na różne sposoby.

Utrzymanie równowagi w relacjach rodziny oraz niezachwianego stanu jej funkcjonowania to niezmiernie trudna sztuka. Od pierwszych lat życia utwierdzamy się w przekonaniu, że rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną, w której kształtuje się nowe życie. Jednak podtrzymanie prawidłowego działania systemu rodziny w przyjętych przez nią schematach postępowania nierzadko zostaje przerwane. Spójność zostaje zaburzona, a między członków rodziny wkrada się problem, który z czasem może całkowicie zmienić sposób funkcjonowania systemu. Co zatem zrobić, gdy dysfunkcja systemu wpływa na dobro i relacje członków rodziny? Ignorować sytuację? Zaniechać działań mających na celu naprawić ,,kulejący’’ system? Samodzielnie próbować przywrócić harmonię, a może sięgnąć po wsparcie, które oferuje terapia systemowa, jako jedna z najpopularniejszych metod radzenia sobie z konfliktami w relacjach rodzinnych?    

TERAPIA SYSTEMOWA WSPARCIEM DLA PAR, MAŁŻEŃSTW I RODZIN W KONFLIKCIE

Znalezienie źródła zaburzeń systemu to działanie, które wymaga całościowego spojrzenia na członków rodziny. To zdecydowanie najważniejszy element terapii rodziny. Terapia systemowa rodzin zakłada pracę nad całym systemem, a nie nad jednostką (jednym członkiem rodziny).

Trafnym przykładem mogą być tu problemy wychowawcze nastoletniego dziecka. Potomek opuszcza się w nauce i ucieka w wirtualny świat gier komputerowych. Wówczas terapeuta systemowy gromadzi informacje o całej rodzinie, a nie tylko o nastoletnim dziecku i jego funkcjonowaniu w systemie. Źródło problemu może bowiem znajdować się w zupełnie innym miejscu. Konflikt i kłótnie między partnerami, nadużywanie alkoholu przez jednego z członków rodziny, pracoholizm rodziców itp. Potomek może nie brać bezpośredniego udziału w tych zdarzeniach. Małżeństwo nie kłóci się przy dziecku, ojciec spożywa alkohol w nocy lub w czasie nieobecności nastolatka w domu. W takich sytuacjach rodzice żyją w przeświadczeniu, że nie mieszają młodszych członków rodziny w problemy. Tym samym nie dostrzegają związku między konfliktem małżeńskim, a zmianą w zachowaniu dziecka. Analiza funkcjonowania całego systemu daje możliwość dostrzeżenia prawdziwego źródła kryzysu.
 

CELE PSYCHOTERAPII SYSTEMOWEJ

Terapia systemowa ma na celu odnalezienie podłoża problemu. W omawianym wyżej przykładzie nastąpiło zaburzenie funkcjonowania systemu, bo jeden z jego elementów ,,choruje’’, ale uwaga! Chorobą w tym przypadku jest konflikt małżeński, a nie złe wyniki w nauce nastolatka. Problem leży w nieprawidłowej relacji rodziców, a jeden z jego objawów, a zarazem konsekwencji pojawił się u innego członka rodziny. Uczestnictwo w psychoterapii systemowej ma doprowadzić do zmiany struktury rodziny w sytuacji kryzysowej, ponownego ustalenia granic i naprawy komunikacji.

Realizacja celów terapii systemowej przynosi mnóstwo korzyści, jak na przykład zminimalizowanie ingerencji rodziców w życie nastolatków lub dorosłych już dzieci, ograniczenie udziału dzieci w sprawach małżeńskich czy też uświadomienie partnerom, że ich uwaga skierowana w stronę potomstwa jest zbyt nadmierna (kontrolująca) lub wprost przeciwnie – niewystarczająca.

WŚRÓD NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANYCH ZASTOSOWAŃ TERAPII RODZINY MOŻEMY WYMIENIĆ:

• zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży – lęki, nerwice, ADHD, agresja, impulsywność, nadruchliwość, zaburzenia koncentracji uwagi, izolacja społeczna,
• zachowania aspołeczne u dzieci lub młodzieży – stosowanie przemocy fizycznej, zastraszanie innych, konflikty z rówieśnikami, bunt, zaniedbywanie obowiązków szkolnych i domowych, łamanie norm i zasad społecznych (opuszczanie lekcji, ucieczki z domu, kradzieże, wandalizm, zbyt wczesna inicjacja seksualna),
• zaburzenia odżywiania u jednego z członków rodziny – anoreksja, bulimia, silne napady objadania się (jedzenie kompulsywne), wprowadzanie restrykcyjnych diet, zespół nocnego jedzenia,
• zaburzenia psychotyczne – depresja psychotyczna, urojenia, halucynacje, schizofrenia, obojętność, brak energii, apatia, nadmierne pobudzenie, ambiwalencja, niezrozumiałe sposoby myślenia, rozkojarzenie, niechęć do współżycia społecznego,
• uzależnienie – alkohol, narkotyki, leki (na receptę lub bez), dopalacze, napoje energetyzujące,
• zaburzenia nastroju dzieci, nastolatków lub dorosłych – depresja, dystymia (przewlekłe obniżenie nastroju), a także samookaleczenia, myśli lub próby samobójcze,
• kryzys w związku – oziębłość seksualna, kłótnie, konflikty, zachowania agresywne między partnerami, poczucie osamotnienia, zdrada, choroba przewlekła lub śmierć członka rodziny, sprzeczność interesów.

Bardzo często konflikty pojawiające się w rodzinie objawiają się w zaburzeniu zachowania najmłodszego członka rodziny. To właśnie dziecko, jest swego rodzaju ,,najsłabszym ogniwem’’ systemu. Jednak dedykowanie terapii systemowej tylko i wyłącznie rodzinom z dziećmi jest myśleniem błędnym. Psychoterapia systemowa to metoda, która swoim zastosowaniem obejmuje również małżeństwa bezdzietne, pary, a także grupy, w tym firmy i organizacje.

PRZEBIEG I PYTANIA W TERAPII SYSTEMOWEJ

Psychoterapia to zjawisko, któremu często schematycznie przypisujemy niewłaściwe cechy. Terapia systemowa kojarzy się z długotrwałym procesem naprawiania relacji i żmudnym szukaniem przyczyn konfliktu. Żaden specjalista nie odważy się podać konkretnej liczby spotkań potrzebnych do powrotu do prawidłowego funkcjonowania systemu. Nierzadko do opanowania sytuacji konfliktowej wystarczy aktywne uczestnictwo w zaledwie kilku spotkaniach psychoterapii systemowej. Dodatkowo niewiele osób wie, że sesje nie odbywają się zbyt często (niektóre tylko raz lub dwa razy w miesiącu). To celowe działanie terapeuty systemowego. Odstępy między spotkaniami to czas dla członków rodziny na osobistą refleksję, ,,przepracowanie’’ omówionych na sesji zagadnień oraz możliwość wdrożenia zmian w systemie. Ważne jest, aby na wszystkich spotkaniach zachować ten sam skład uczestników. Wyjątek mogą stanowić rodziny z dziećmi, gdzie specjalista często na pierwsze spotkania zaprasza samych rodziców.

Terapia rodzinna opiera się na dialogu, a jej przebieg i zastosowane techniki terapeutyczne ustalane są indywidualnie, na podstawie konkretnego przypadku. Dobrze sformułowane pytania w terapii systemowej ujawniają perspektywę każdego członka rodziny w danej sytuacji. Warto również podkreślić, że podejście specjalisty uwarunkowane jest stosowaną przez niego metodyką i nurtem psychoterapii.

ROLA TERAPEUTY RODZINNEGO

Zadanie specjalisty nie należy do najłatwiejszych. Terapia rodzinna zakłada zachowanie jak największego stopnia neutralności przez terapeutę. Jego rola nie skupia się na ocenie i szukaniu winowajcy konfliktu. To wnikliwa obserwacja, współpraca z uczestnikami i wskazanie im relacji, jakich doświadczają w rodzinie. Terapeuci bardzo często decydują się na pracę w duecie (szczególnie w przypadku sesji rodzin z dziećmi). Dwóch terapeutów systemowych na spotkaniu to mnogość punktów widzenia oraz możliwość porównywania zaobserwowanych zjawisk.

System możemy porównać do estetycznie zapakowanego pudełka czekoladek. W jego wnętrzu każdy znajdzie podobnie wyglądającą pralinkę. Ten sam kształt, ta sama belgijska czekolada i ten sam zapach. Niby wszystkie identyczne, a jednak po skosztowaniu każda smakuje inaczej. Jak zatem dowiedzieć się, co właściwie kryje się za każdą z czekoladek i jakie jest jej wnętrze? Terapia systemowa odkrywa skład każdej praliny i jej rolę w systemie. Jedna ma w sobie nutkę goryczy, w innej zaś czuć cierpki posmak od kwaśnej pomarańczy. Jeszcze inna rozpuściła się od słońca i wyraźnie odstaje od reszty elementów. Różnorodność nie musi być powodem nierozwiązywalnych konfliktów, a poczucie autonomii to ważny element prawidłowego funkcjonowania systemu. Doświadczony terapeuta rodzinny dąży do tego, aby wszystkie smaki czekoladek z bombonierki uzupełniały się nawzajem, tworząc ze sobą zgodną całość. Bez rozczarowań, poczucia osamotnienia, niepewności i braku zrozumienia.