Pamięć długotrwała to ważna umiejętność rejestrowania, przechowywania i ponownego korzystania z informacji, faktów i skojarzeń. To również wspomnienia, dzięki którym życie człowieka jest ciągiem pewnych zdarzeń, doświadczeń i sytuacji. Jedna przyswojona informacja lub pojęcie łączy się z kolejną, tworząc spójną sieć wiadomości i wiedzy o sobie i otaczającym nas świecie. Problemy z pamięcią długotrwałą i odtworzeniem zdarzeń z przeszłości to bez wątpienia powody do niepokoju dla dotkniętej nimi osoby. Sprawdź, co powinieneś wiedzieć o tym rodzaju pamięci.

W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na pytania:

1. Co to jest pamięć długotrwała?
2. Jakie wyróżniamy rodzaje pamięci długotrwałej?
3. Skąd się biorą problemy z pamięcią długotrwałą?
4. Jak się objawiają zaniki pamięci trwałej? Przykłady.
5. Jak leczyć problemy z pamięcią długotrwałą?

CO TO JEST PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA?

Pamięć to pojęcie, które jest ściśle związane z dziedziną neurologii. Nic więc dziwnego, że trudno za pomocą prostych słów opisać i dogłębnie wyjaśnić ten złożony termin. Spróbujmy!

Pamięć to system przetwarzania informacji. Programiści i informatycy często przyrównują funkcjonowanie pamięci do działania komputera. Wydaje się to być całkiem trafne porównanie, które może okazać się pomocne w zrozumieniu różnic między poszczególnymi systemami pamięciowymi, a więc pamięcią długotrwałą i pamięcią krótkotrwałą. My zajmiemy się dziś pamięcią długotrwałą, która nazywana jest końcową fazą przetwarzania wiadomości.

Long-term memory (LTM), jak sama nazwa wskazuje, jest powiązana z trwałym magazynowaniem informacji. Jest to złożony proces, który wciąż nie jest do końca jasny i całkowicie wyjaśniony przez specjalistów z zakresu psychologii pamięci. Wiadomym jest natomiast, że pamięć długotrwała to ,,magazyn’’ o nieograniczonej pojemności i czasie przechowywania zgromadzonych danych. Nietrudno pokusić się tu o przyrównanie pamięci trwałej człowieka do twardego dysku w komputerze. Dysk twardy wewnętrzny to serce komputera. Służy do magazynowania i przechowywania danych na długi czas. Wszystko się zgadza, bo pamięć długotrwała (w przeciwieństwie do pamięci krótkotrwałej) to przecież przechowywanie informacji na stałe. O jakie informacje dokładnie chodzi?

Przyswajana wiedza, pojęcia, fakty, obrazy, odruchy i doświadczenia życiowe. Wszystko to naukowo nazywamy siecią semantycznych skojarzeń, w których różne informacje łącza się ze sobą za pomocą nici skojarzeniowych. Sieć i nici nie są tu użyte przypadkowo. Pajęczaki z nici przędnej tworzą przecież silną, nierozerwalną i trwałą sieć (chyba, że w wyniku wypadku dojdzie to uszkodzenia tej struktury). Naukowcy uważają, że wszystkie informacje są usystematyzowane i uporządkowane w umyśle hierarchicznie. Siła nici skojarzeniowych jest uzależniona od tego, jak często występowały razem, a więc jak bardzo dane pojęcia są ze sobą powiązane (pokrewne). Spróbujmy wyjaśnić to na przykładzie.

Przypomnij sobie najważniejszy dzień, doświadczenie lub sytuację, która wydarzyła się dwa lata temu w Twoim życiu. Być może były to narodziny dziecka, pierwszy dzień w nowej pracy, zakup nowego mieszkania, egzamin na prawo jazdy. Właśnie w tym momencie przywołując wspomnienia, aktywujesz jakąś informację (pojęcie). Dzięki temu inne powiązane z tą sytuacją wydarzenia lub pokrewne pojęcia są łatwiejsze do przypomnienia. Im więcej masz w umyśle utworzonych nici z pojęć, tym większa szansa, że szybciej dotrzesz do potrzebnej Ci w danej chwili informacji.

JAKIE SĄ RODZAJE PAMIĘCI TRWAŁEJ?

Pamięć jawna jest najczęściej wyrażana za pomocą słów. Z kolei pamięć utajona widoczna jest w zachowaniu, gestach i wykonywanych czynnościach. Nie można jej wyrazić za pomocą słów. I znowu wracamy do porównania pamięci długotrwałej z działaniem komputera. Pamięć jawna to foldery widoczne na pulpicie (podstawowym obszarze roboczym systemów operacyjnych). Pamięć utajona skrywa się głębiej. To programy działające w tle poza świadomością człowieka.

SKĄD SIĘ BIORĄ PROBLEMY Z PAMIĘCIĄ DŁUGOTRWAŁĄ?

Aby dobrze zrozumieć istotę funkcjonowania pamięci długotrwałej, warto poznać czynniki, które mogą zaburzyć jej prawidłowe działanie.

Czas goni. Autobus zaraz odjedzie z przystanku, a Ty próbujesz przypomnieć sobie, gdzie trzymacie akt małżeński. Każdemu z nas zdarza się od czasu do czasu zapomnieć, gdzie położyliśmy ważne dokumenty. Co wówczas dzieje się w głowie człowieka? Krok po kroku odtwarza ostatnią sytuację, w której miał w rękach owe papiery. Przypomina sobie po kolei za pomocą pojęć, co działo się w przeszłości – w dniu, gdy ostatni raz korzystał z dokumentów. Umysł z jednej nici (pojęcia) przechodzi do następnej, aż w końcu trafia do celu i zguba zostaje odnaleziona. Nie bez znaczenia jest tu umiejętność skupienia się, koncentracji uwagi i zachowanie spokoju. Niestety trudności z zapamiętywaniem oraz odtwarzaniem różnych informacji i wspomnień nie wynikają jedynie z braku koncentracji czy też pospiechu. Możliwych przyczyn zaburzeń pamięci długotrwałej jest naprawdę wiele. Wśród nich należy wymienić:

• choroba Alzheimera;
• choroba Parkinsona;
• stwardnienie rozsiane (SM);
• niewydolność wątroby lub nerek;
• niedobory witaminy z grupy B;
• urazy głowy;
• wystąpienie powikłań po operacjach neurochirurgicznych;
• podeszły wiek (otępienie/demencja starcza);
• nowotwory (np. guz mózgu), ropnie, wodogłowie, krwiaki podtwardówkowe;
• zaburzenia psychiczne i zaburzenia lękowe (np. zespół stresu pourazowego, depresja);
• udar lub zapalenie mózgu;
• doświadczanie silnego, przewlekłego stresu;
• traumatyczne przeżycia;
• nadużywanie substancji chemicznych lub ich mieszanin (np. alkoholu, narkotyków, leków psychotropowych);
• toksyny w organizmie i zatrucie metalami ciężkimi (np. ołowiem, rtęcią).

JAK OBJAWIAJĄ SIĘ ZANIKI PAMIĘCI TRWAŁEJ? – PRZYKŁADY

Zaburzenia pamięci długotrwałej mogą dawać różne objawy. Przykładów trudności w tym zakresie może być naprawdę wiele, a wśród nich możemy wymienić:

• stopniowe pojawianie się tzw. luk pamięciowych, które dotyczą odległej przeszłości;
• trudności w przypomnieniu sobie tego, co robiło się dawniej (np. problem z przypomnieniem sobie obowiązków wykonywanych w pierwszej pracy);
• zapominanie o położeniu przedmiotów, które od wielu lat nie zmieniły miejsca w domu;
• zmiana zachowania (np. rozdrażnienie, problemy z koncentracją);
• zapominanie imion znanych osób, nazw ulic, ważnych dat i innych faktów z życia, które były dobrze zakorzenione w mózgu;
• zapominanie o codziennych, powtarzanych od lat rytuałach.

JAK LECZYĆ PROBLEMY Z PAMIĘCIĄ DŁUGOTRWAŁĄ?

Każdemu z nas zdarza się tzw. ,,chwilowe zaćmienie umysłu’’. Niekiedy nie potrafimy przypomnieć sobie imion koleżanek z liceum lub adresu ulubionej restauracji, do której chodzimy od wielu lat. Nie chodzi o to, czy zdarzają nam się problemy z pamięcią. Tak naprawdę wszystko zależy od częstotliwości doświadczania takich sytuacji. Jeśli człowiek często lub nagminnie zapomina podstawowych faktów i ma duży problem z przywoływaniem wspomnień, wówczas może być to oznaka zmian (uszkodzeń) zachodzących w obrębie mózgu.

Każdy stan, w którym człowiek często doświadcza problemów z odtworzeniem informacji i faktów z przeszłości, jest powodem do niepokoju. Postępującej utracie pamięci nierzadko towarzyszą również inne objawy (np. bóle głowy, senność i osłabienie). Wszystkie te symptomy mogą świadczyć o rozwijającym się procesie chorobowym, dlatego w przypadku zaobserwowania u siebie lub bliskiej osoby zaników pamięci należy niezwłocznie umówić się do specjalisty lub lekarza pierwszego kontaktu.

Problemy z pamięcią długotrwałą to niepokojące objawy, które nigdy nie powinny być bagatelizowane. Konsultacja lekarska to priorytetowe działanie, dzięki któremu możliwa będzie nie tylko diagnoza, lecz także znalezienie przyczyn zaistniałych problemów. Dopiero wówczas będzie możliwe ustalenie odpowiedniego leczenia i ćwiczeń usprawniających pamięć.

Źródła:

• ,,Pamięć’’, G. Ungar, Warszawa 1980.
• ,,Pamięć i jej zaburzenia w MCI’’, A. Borkowska, Wydawnictwo Medical Education, Warszawa 2012.
• ,,Pamięć w neurologii: zaburzenia, diagnostyka i leczenie’’, T.M. Domżał, Klinika Neurologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie, 2013.
• ,,Psychologia’’, M. Spielman, W.J. Jenkins, M.D. Lovett, J. Czarnota-Bojarska, Warszawa 2020, s. 265-295 (dostęp: https://assets.openstax.org/oscms-prodcms/media/documents/Psychologia.pdf).