Problem niskiego poczucia własnej wartości to temat, który coraz częściej wychodzi na światło dzienne. Niestety wiele osób doświadcza tego przykrego stanu, który przejawia się w nieustannym tworzeniu negatywnego obrazu siebie. Skutki niskiego poczucia własnej wartości mogą być widoczne w naszym codziennym funkcjonowaniu, a nawet przyczynić się do powstania poważnych zaburzeń (np. depresji) lub uzależnień. Jak pomóc osobie z niską samooceną? Czy problem ten dotyka tylko osoby dorosłe i czy możliwe jest samodzielne przezwyciężenie negatywnych myśli o sobie?

W poniższej treści odpowiemy na takie pytania, jak:

1. Co znaczy poczucie własnej wartości i dlaczego jest tak istotne w życiu człowieka?
2. Jakie są objawy i konsekwencje niskiego poczucia własnej wartości?
3. Skąd się bierze niska samoocena – jakie są możliwe przyczyny problemu?
4. Niska samoocena – jak leczyć zaburzone poczucie własnej wartości?

CO ZNACZY POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI I DLACZEGO JEST TAK ISTOTNE W ŻYCIU CZŁOWIEKA?

Człowiek to istota rozumna, która posiada zdolność do określania różnych wartości, oceniania i osądów. Daje nam to możliwość do tworzenia nie tylko obrazu innych, ale przede wszystkim siebie. Poczucie własnej wartości przez większość osób dorosłych jest definiowane intuicyjnie. Używamy wówczas zamiennie takich zwrotów, jak: widzenie siebie, samoocena, samoświadomość, opinia o sobie, samoakceptacja czy też wiara w siebie i swoje możliwości. Każde z tych określeń oznacza stan psychiczny, na który wpływ mają różne czynniki (np. wcześniejsze doświadczenia, opinia innych na nasz temat, normy i wartości kulturowe, wychowanie).

,,Poczucie własnej wartości to skłonność do doświadczania siebie, jako człowieka, który zasługuje na siebie oraz osoby kompetentnej w zakresie stawiania czoła wyzwaniom przynoszonym przez życie’’

Nathaniel Branden The Psychology Of Self Esteem

Sposób, w jaki widzimy i oceniamy siebie, bez wątpienia wpływa na jakość naszego życia. Stanowi wypadkową dużej części życiowych decyzji, zachowań i reakcji na daną sytuację. To właśnie odróżnia poczucie własnej wartości od chwilowego zadowolenia z siebie i krótkiej satysfakcji wynikającej z jednorazowego sukcesu, który choć wiąże się z przyjemnym doznaniem, to jednak krótkotrwałym.

Bardzo często pewność siebie odbierana jest w otoczeniu jako arogancja, pycha, pyszałkowatość, a nawet wywyższanie się. Czy zatem można mieć zbyt wygórowane mniemanie o sobie i przesadnie wysoką samoocenę? W rzeczywistości nierzadko cechy takie nie są przejawem zbyt wysokiej samooceny, a wprost przeciwnie stanowią jasny sygnał o negatywnej ocenie siebie. Za takim zachowaniem może bowiem kryć się osoba, która boryka się z bardzo niską samooceną. Człowiek, który na co dzień próbuje ukryć i skutecznie zamaskować przed światem swoje uczucie odrzucenia i poczucie bycia gorszym. Osoba akceptująca siebie, o silnym poczuciu własnej wartości nie potrzebuje wywyższać się, czuć się lepszą, adorowaną, zauważoną i najlepiej ocenianą. Wysoka samoocena to szacunek, życzliwość i sprawiedliwe traktowanie zarówno siebie, jak i innych. To zdolność do adekwatnej (sprawiedliwej) oceny swoich potencjałów, możliwości, talentów i zalet, ale także znajomość swoich słabych stron i wad, nad którymi warto pracować lub je akceptować.
 

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY OSOBY PEWNEJ SWOJEJ WARTOŚCI

• poczucie niezależności i samokontroli;
• skłonność do podejmowania samodzielnych decyzji i wyborów;
• poczucie sprawstwa i samostanowienia (świadome korzystanie z prawa do decydowania o swoim losie);
• silne poczucie bezpieczeństwa, spokoju i szczęścia;
• otwartość na krytykę i opinię otoczenia, która jednak nie wpływa na zmianę sposobu myślenia o sobie;
• niska podatność na wpływy innych;
• podejmowanie świadomych aktywności, które są zgodne z osobistymi przekonaniami, potrzebami, oczekiwaniami i celami;
• wysoki stopień radzenia sobie w sytuacjach problemowych lub kryzysowych.

JAKIE SĄ OBJAWY I KONSEKWENCJE NISKIEGO POCZUCIA WŁASNEJ WARTOŚCI?

Poczucie własnej wartości to punkt startowy naszych relacji z samym sobą i ze światem zewnętrznym. I choć na pierwszy rzut oka może to brzmieć dość niezrozumiale, to jednak po głębszym zastanowieniu ma to naprawdę sens. Samoocena ma bowiem znaczący wpływ na nasze nastawienie, poziom motywacji do podejmowania różnego rodzaju aktywności i rozwoju. Wpływa też na podejmowanie inicjatywy w relacjach z innymi, samopoczucie w towarzystwie i kontrolę nad swoim życiem w różnych jego aspektach.

Na przykład niskie poczucie wartości w związku może znacząco zakłócać relacje między partnerami. Osoba z niską samooceną jest wówczas ,,słabym ogniwem’’ związku. Druga strona może wykorzystać podatność na krytykę i niepewność partnera do nadużywania swojej pozycji oraz przyjmować niepartnerski styl komunikacji. Innym przykładem może być również niskie poczucie wartości u mężczyzny. Coraz częściej głośno mówi się o tak zwanej ,,toksycznej męskości’’, a więc propagowaniu w społeczeństwie pewnych norm zachowań i postaw, które mogą okazać się szkodliwe dla mężczyzn i budowania przez nich obrazu siebie.¹ Brak wiary w siebie i krytycyzm może wpłynąć nie tylko na istniejące już relacje, ale również skutecznie zapobiegać ich powstawaniu.
 

Zaniżona samoocena nie jest klasyfikowana przez psychologów i terapeutów w kategoriach zaburzeń psychicznych. Warto jednak wiedzieć, że niskie poczucie własnej wartości może prowadzić do rozwoju i stanowić jeden z objawów poważnych zaburzeń lub chorób psychicznych np. depresji u nastolatków, zaburzeń lękowych w tym fobii społecznych, nerwic, zaburzeń odżywiania i zaburzeń osobowości.

SKĄD SIĘ BIERZE NISKA SAMOOCENA – JAKIE SĄ MOŻLIWE PRZYCZYNY PROBLEMU?

Niska samoocena to efekt przykrych doświadczeń dotyczących własnej osoby. Możemy tu zauważyć pewną zależność. Im wcześniej negatywne doświadczenia miały miejsce w naszym życiu, tym bardziej niska samoocena będzie w nas utrwalona i silna. Niskie poczucie własnej wartości u dziecka wpływa na jego wybory, decyzje i zachowania w późniejszym życiu. Jedne doświadczenia przekładają się na kolejne, tworząc swego rodzaju ciąg wydarzeń. Wśród negatywnych doświadczeń z okresu dzieciństwa, które mogą przyczynić się do niskiej samooceny, możemy wyróżnić:

• zbyt wygórowane ambicje rodziców i stawianie zbyt wysokich wymagań w stosunku do możliwości rozwojowych dziecka;
• nadopiekuńczość, postawa wyręczająca, ograniczenie samodzielności i poczucia sprawstwa u dziecka;
• stosowanie kar cielesnych (przemoc fizyczna), znęcanie się psychiczne;
• zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich (fizycznych i psychicznych);
• wprawianie dziecka w kompleksy;
• miłość warunkowa, a więc skupianie się na sukcesach dziecka i okazywanie ciepłych uczuć dziecku tylko wtedy, gdy na to zasłuży.

Zdarza się również, że w okresie nastoletnim lub w życiu dorosłym w wyniku różnych zdarzeń osoba z wysoką samooceną ,,traci grunt pod nogami’’ i pewność siebie. Może to być wynik na przykład:

• niepowodzeń w szkole lub w pracy;
• ciągłego przeżywania stresu;
• doświadczania odrzucenia ze strony rówieśników;
• stawiania zbyt wysokich wymagań przez bliskich lub osoby z otoczenia;
• presji dostosowania się do środowiska;
• nieprawidłowych relacji i niepowodzeń w związku.

NISKA SAMOOCENA – JAK LECZYĆ ZABURZONE POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI?

Czy raz ukształtowana i silnie zakorzeniona ocena siebie jest czymś stałym? Stanem, którego nie da się zmodyfikować i przekształcić tak, aby polepszyć codzienne funkcjonowanie? Wartości, którymi siebie określamy, nie są doświadczeniem stałym. Opinia o sobie ulega zmianom. I tak niektóre zdarzenia mogą mieć wpływ na stopniowy spadek poczucia własnej wartości. Inne zaś wspierają nas w budowaniu pozytywnego, lepszego obrazu siebie i wiary w swoje możliwości.

Samoocena jest więc stanem psychicznym, który ulega przebudowie. Zmiana samooceny z negatywnej na adekwatnie pozytywną nie powinna jednak opierać się na ,,sztucznym’’ tworzeniu wizji samego siebie i swojego potencjału. Takie zachowanie może prowadzić do przesadnego bezkrytycyzmu i samouwielbienia w oczach środowiska. Nie chodzi też o nieustanne szukanie w sobie wad, niedociągnięć i minusów, w celu ich usprawnienia lub eliminacji z życia. Poczucie własnej wartości to świadomość swoich mocnych i słabych stron, umiejętne wykorzystywanie atutów i przede wszystkim szacunek do siebie, jako człowieka wartościowego i zasługującego na szczęście.

Psychologowie w swoich pracach często podkreślają, że osoby borykające się z niskim poczuciem własnej wartości mają znikomą wiedzę o sobie, ale jednocześnie wiedzą dużo o innych. Zacznijmy więc od próby odpowiedzi na pytania:

Kim tak właściwie jestem?
Co sprawia mi w życiu największą przyjemność i co lubię robić?
Jakie są moje marzenia, plany na przyszłość i życiowe priorytety?
Co w sobie lubię?

Niska samoocena to problem, który można pokonać. Uświadomienie sobie możliwości zmiany nastawienia do siebie samego to dobry początek. Niektóre ,,uśpione’’ doświadczenia z przeszłości lub negatywne wydarzenia z życia dorosłego wymagają ponownego przepracowania. Zdarza się jednak, że próby samodzielnego wzmocnienia poczucia własnej wartości nie przynoszą widocznych rezultatów. Wówczas najlepszym posunięciem jest skorzystanie ze specjalistycznego wsparcia psychoterapeuty.

Terapia poznawczo-behawioralna jest uznawana za jedną z najskuteczniejszych, profesjonalnych metod wsparcia osób z niską samooceną i jej skutkami. Sesje z psychoterapeutą to cenna pomoc w dotarciu do prawdziwych przyczyn problemu, przejęciu steru nad swoim myśleniem o sobie oraz wypracowaniu skutecznych sposobów wzmacniana samooceny. Nie ma więc wątpliwości, że decyzja o psychoterapii jest właściwym posunięciem i pierwszym krokiem ku zwiększonej pewności siebie.

Źródła:
Centrum Poznawczo-Behawioralne, Samoocena – moduł 1. Czym jest niskie poczucie własnej wartości?, dostęp 04.11.2021
,,Jak dobrze być sobą. Skuteczny plan budowania poczucia własnej wartości’’ Nathaniel Branden, Funky Books Grupa Wydawnicza GWP, 2014
,,Sześć filarów poczucia własnej wartości’’ (tyt. org. The Six Pillars of Self-Esteem) Nathaniel Branden, 2008