W tym artykule:

1. Zespół stresu pourazowego – co kryje się za tym pojęciem?
2. Możliwe przyczyny wystąpienia szoku pourazowego.
3. Czynniki ryzyka rozwoju syndromu stresu pourazowego.
4. Stres pourazowy – objawy i możliwe zaburzenia współwystępujące.
5. Diagnostyka i leczenie PTSD.

ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO – CO KRYJE SIĘ ZA TYM POJĘCIEM?

Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD) to grupa zaburzeń lękowych związanych z przeżytą traumą i towarzyszącym jej stresem. Stres pourazowy jest uwarunkowany środowiskowo, gdyż źródłem jego wystąpienia są zewnętrzne zdarzenia lub bodźce (stresor). Syndrom stresu pourazowego diagnozuje się, gdy człowiek doświadczył zagrożenia życia, zranienia (psychicznego i/lub fizycznego) lub przemocy seksualnej. Może to być zarówno jedno traumatyczne doświadczenie, jak i powtarzające się sytuacje będące źródłem stresu, lęku i cierpienia. PTSD dotyka również osób, które były świadkami traumatycznej sytuacji, czyjejś choroby lub śmierci. Co istotne, trauma pourazowa może wystąpić u ludzi w każdym wieku (również u dzieci). Szacuje się, że kobiety są bardziej narażone na pojawienie się objawów PTSD po traumatycznym doświadczeniu.

Typową cechą zaburzenia jest wielokrotne powracanie myślami do zaistniałego traumatycznego wydarzenia wraz z towarzyszącymi charakterystycznymi objawami (np. pobudzenie, napady gniewu, lęk, poczucie odrętwienia i otępienia uczuciowego, rozpacz). Pojawia się również wysoka wrażliwość na sytuacje życia codziennego oraz unikanie wszelkich bodźców, które mogłyby przywrócić przykre wspomnienia.

MOŻLIWE PRZYCZYNY WYSTĄPIENIA SZOKU POURAZOWEGO

PTSD nie jest nieznanym zjawiskiem w społeczeństwie, choć pierwsze diagnozy omawianego zaburzenia psychicznego miały miejsce dopiero w 1980 roku. Tak naprawdę trauma pourazowa nie oszczędziła ludzkiej psychiki nawet w zamierzchłych czasach. O szoku pourazowym, lęku i stresie z tym związanym pisał sam Homer w czasach starożytnych.

Zespół stresu pourazowego wielu ludziom kojarzy się jedynie z doświadczonymi żołnierzami Sił Zbrojnych i weteranami. PTSD (posttraumatic stress disorder) niegdyś nazywane było ,,zmęczeniem bojowym’’ czy też ,,nerwicą wojenną’’. Możemy spotkać się również z nazwą ,,syndrom żołnierza’’. Prawdą jest więc, że stres pourazowy to zaburzenie psychiczne, które dotyka wielu żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, jak i osoby, które zakończyły już pełnienie zawodowych funkcji. Jednak do tego licznego grona należy dodać również inne osoby, które różnią się od siebie wiekiem, płcią, narodowością, pochodzeniem oraz wykształceniem.

Co zatem łączy wszystkie te jednostki? Trauma pourazowa, która może być wynikiem różnych zdarzeń i doświadczeń z przeszłości. O jakich przeżyciach najczęściej mowa? Mogą to być:

• zdarzenia wojenne;
• atak terrorystyczny;
• wypadek drogowy;
• gwałt;
• przebywanie w sekcie (np. religijnej);
• brutalna napaść i pobicie;
• katastrofa komunikacyjna (np. samolotu);
• klęska żywiołowa (powódź, trzęsienie ziemi, wybuch wulkanu, pożar, epidemia, lawina, susza i inne);
• molestowanie, akty kazirodcze;
• znęcanie się fizyczne i/lub psychiczne (w tym tortury);
• otrzymanie diagnozy o nieuleczalnej lub zagrażającej życiu chorobie;
• porwanie, uwięzienie, przetrzymywanie;
• prześladowanie;
• mobbing;
• wiadomość o poważnej krzywdzie, chorobie lub śmierć bliskiej osoby.

Szacuje się, że płeć żeńska jest bardziej narażona na syndrom stresu pourazowego z powodu nękania i przemocy na tle seksualnym. Płeć męska natomiast przejawia większą podatność na szok pourazowy wynikający z katastrof i wypadków komunikacyjnych, klęsk żywiołowych i przemocy fizycznej. Należy również podkreślić, że PTSD pojawia się nie tylko u ofiar przemocy i osób pokrzywdzonych. Zaburzenie stresowe pourazowe może również dotknąć osobę, która była jedynie świadkiem traumatycznego zdarzenia (np. wypadku samochodowego) lub gdy bliska osoba doznała cierpienia (np. gwałt, choroba, śmierć członka rodziny).

CZYNNIKI RYZYKA ROZWOJU SYNDROMU STRESU POURAZOWEGO

Niestety nie da się jasno określić, a tym bardziej przewidzieć, u kogo w wyniku traumatycznych zdarzeń rozwinie się zespół stresu pourazowego. Jednak istnieje pewna grupa czynników, które bez wątpienia zwiększają podatność na pojawienie się PTSD. Przy czym należy pamiętać, że im bardziej drastyczne i długotrwałe sytuacje, tym ryzyko pojawienia się objawów stresu pourazowego znacząco wzrasta.
 

STRES POURAZOWY – OBJAWY I MOŻLIWE ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE

W przebiegu PTSD mogą wystąpić bardzo różne, powtarzające się objawy. Nieustające poczucie strachu i zagrożenia przed ponownym doświadczeniem traumy znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie. Lęk przed kolejnym nieszczęściem powoduje stopniowe wycofywanie się z wcześniejszych aktywności, zainteresowań i udziału w życiu społecznym. Dodatkowo osoby borykające się z zespołem pourazowym często doświadczają innych schorzeń psychicznych i chorób (np. depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń odżywiania). Nierzadko również w wyniku traumy rozwijają się niebezpieczne uzależnienia (np. uzależnienie od alkoholu, leków), które traktowane są przez chorego, jako ,,środek tłumiący’’ natrętne myśli i wspomnienia.

PTSD – CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY

• Ponowne, wielokrotne wracanie i przeżywanie traumatycznego doświadczenia (natrętne wspomnienia).
• Nieustanne poczucie zbliżającego się niebezpieczeństwa.
• Problemy z zasypianiem, bezsenność, nawracające koszmary senne (nawiązujące do przeżytej sytuacji).
• Kłopoty z pamięcią, koncentracją, logicznym myśleniem i skupieniem się.
• Apatia, pesymizm, poczucie odrętwienia emocjonalnego.
• Stopniowe izolowanie się od społeczeństwa (uczucie wyobcowania), unikanie kontaktów i nawiązywania relacji.
• Unikanie sytuacji, zdarzeń i bodźców, które mogłyby przywołać przykre wspomnienia z przeżytej traumy.
• Smutek, poczucie cierpienia, utrata zdolności odczuwania przyjemności i radości (cielesnej, zmysłowej, duchowej, emocjonalnej i intelektualnej).
• Pobudzenie, drażliwość, nieufność, niepokój, nadmierna kontrola i czujność, częste zmiany nastroju i wybuchy gniewu.
• Lęki.
• Zwiększona reakcja i wrażliwość na różnego rodzaju bodźce zewnętrzne (np. hałas, ostre światło).
• Depresja pourazowa.
• Myśli samobójcze, próby samobójcze;
• Objawy somatyczne (np. bóle głowy, problemy żołądkowe, kłucie w klatce piersiowej, chroniczne zmęczenie, bóle kręgosłupa, omdlenia).

DIAGNOSTYKA I LECZENIE PTSD

Bardzo często osoba przeżywająca stres pourazowy nie zdaje sobie sprawy ze skali problemu oraz nie identyfikuje występujących u niej objawów z traumą pourazową. Przeżywane cierpienie i inne uporczywe dolegliwości odbiera jako naturalne zjawisko i reakcję psychiczną na zaistniałe przykre zdarzenie. I pomimo iż chory odczuwa znaczący spadek jakości życia oraz bezgraniczne cierpienie zaburzające normalne funkcjonowanie uważa, że potrzeba czasu na zabliźnienie powstałych ran w psychice i powrót do normalności.

Wszystkie te czynniki bez wątpienia znacząco opóźniają postawienie diagnozy przez specjalistę i podjęcie leczenia. Nierzadko więc to osoby z rodziny lub bliskiego otoczenia odgrywają tu istotną rolę. To właśnie bliscy mogą zauważyć problem, trafnie go zdefiniować oraz przekonać chorego do zasięgnięcia specjalistycznej pomocy i terapii.

Leczenie zespołu stresu pourazowego opiera się na wdrożeniu trafnej psychoterapii, która najczęściej łączona jest z leczeniem farmakologicznym. Jedną z najbardziej zalecanych i stosowanych przez terapeutów metodą jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, jak i również terapia rodzinna i grupowa, techniki przedłużonej ekspozycji na lęk i opanowywania lęku oraz inne terapie humanistyczne. Leczenie objawów PTSD to długotrwały proces, w którym niezwykle istotne jest wsparcie bliskich i zaangażowanie się pacjenta.

Nikt nie powinien bagatelizować traumatycznych doświadczeń u bliskich lub u siebie. PTSD sprawia, że człowiek czuje się bezwartościowy, słaby, bezsilny i gorszy od innych. Wsparcie, zrozumienie, ciepło i bliskość są bardzo istotne dla ofiar przemocy i innych traumatycznych doświadczeń. Uzyskanie profesjonalnej pomocy pozwoli poczuć się zrozumianym, akceptowanym i wysłuchanym.

 
Źródła:
Prusko I., PTSD i złożony zespół stresu pourazowego w nowej klasyfikacji ICD-11, Psychologia w Praktyce, Nr 17 (Wrzesień 2019)
Ogińska-Bulik N., Objawy stresu pourazowego a potraumatyczny wzrost u młodzieży — ofiar wypadków drogowych, https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/38038/32035, dostęp 16.12.2021
openstax.org, Psychologia, https://openstax.org/books/psychologia-polska/pages/15-6-zespol-stresu-pourazowego, dostęp 16.12.2021