W tym artykule:

1. Co to znaczy rodzina patchworkowa?
2. Patchwork – co to właściwie jest?
3. Charakterystyczne cechy rodziny zrekonstruowanej.
4. Z jakimi problemami zmagają się członkowie rodzin patchworkowych?
5. Zalety i wartości ,,posklejanej rodziny’’.

CO TO ZNACZY RODZINA PATCHWORKOWA?

Związek patchworkowy inaczej zrekonstruowany jest to jeden z modeli rodziny, która powstaje w wyniku ponownego wejścia w związek partnerski lub małżeński, w którym jest jedno lub więcej dzieci, a przy tym co najmniej jedno z nich nie jest wspólnym potomkiem partnerów. Patchwork family to swego rodzaju ,,przebudowa’’ i ,,przetwarzanie’’ tego, co istniało w przeszłości na coś zupełnie nowego. To model rodziny, w którym partnerzy z pierwszego małżeństwa zakładają nowe rodziny, ale mimo to starają się utrzymać jak najlepsze relacje, kontakt i więzi z poprzednim partnerem na przykład przy okazji świąt, wakacji i ważnych ceremonii rodzinnych. Ta dość skomplikowana struktura rodziny wciąż stanowi niemały problem w zdefiniowaniu jej zarówno pod względem biologicznym, jak i prawnym.

Żyjemy w czasach, gdzie tradycyjne, często krzywdzące dla ludzi nazwy zastępowane są słowami trafnie oddającymi rzeczywistość. I tak rodzina rozbita nazywana jest po prostu niepełną, kawaler czy ,,stara panna’’ to single. W przypadku rodziny patchworkowej została użyta nazwa, która daleka jest od negatywnych skojarzeń słów macocha czy ojczym. Patchwork wzbudza raczej ciekawość i przyjemne uczucia. Bez wątpienia wpływ na takie pozytywne postrzeganie rodzin zrekonstruowanych ma wzrastająca liczba związków nieformalnych, zwiększająca się liczba rozwodów rocznie oraz szybkie przemiany społeczne.

PATCHWORK – CO TO WŁAŚCIWIE JEST?

Patchwork to doskonale znana w kulturze folkloru charakterystyczna technika szycia. Polega ona na precyzyjnym połączeniu ze sobą kawałków tkanin, które różnią się od siebie wzornictwem, kolorystyką, wielkością, a nawet fakturą. Narzuta, pled, patchworkowy koc lub ciepła kołdra. Każdy z nas z pewnością miał kiedyś styczność z tym jakże finezyjnym dziełem krawieckim. Jedne kolory bardzo stonowane, pastelowe, przyjemne w dotyku i bardzo delikatne. Inne zaś krzykliwe, szorstkie, żywe i zdecydowanie dominujące w projekcie. Każda część jest niepowtarzalna, wyjątkowa i niezbędna w całym zestawieniu. Połączone wszystkie razem elementy tworzą piękną całość. Stworzenie takiej kołdry wymaga ogromnego nakładu pracy, czasu i zaangażowania (bardzo często kilku osób).

Co istotne, narzuta powstaje z wartościowych kawałków tkanin, na przykład część z kocyka pierworodnego syna, chusteczka, materiał z pierwszego plecaka szkolnego dziecka czy też niewielka część z zasłony wiszącej w domu dziadków. Tak tworzy się wartościowa całość uszyta z wielu kawałków.

Dlaczego tak szczegółowo wyjaśniamy specyfikę patchworkowego szycia? Powyższy opis stanowi najlepszą i zdecydowanie najbardziej zrozumiałą dla człowieka definicję patchworkowej rodziny. Każdy z jej elementów jest różny. Kolor i forma, a więc charakter, osobowość, system wartości początkowo ,,gryzą się’’ ze sobą, ale po dokładnym zszyciu (współdziałaniu) idealnie się uzupełniają. Uzyskany efekt zależy od nakładu pracy i zaangażowania wszystkich osób biorących udział w tworzeniu nowego dzieła (rodziny).

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY RODZINY ZREKONSTRUOWANEJ

Kiedy możemy mówić o rodzinie patchworkowej? Dobrze funkcjonujące związki patchworkowe mają swoje charakterystyczne cechy, które wyróżniają je na tle innych rodzin. Wśród najistotniejszych cech możemy wymienić:

1. Pozytywny stosunek do poprzedniego związku lub małżeństwa. Dbanie o właściwe relacje z byłym współmałżonkiem lub współmałżonką (rodzicem dziecka). Systematyczne kontakty oparte na szacunku i współdziałaniu. Skupienie się na dobru dzieci.
2. Członkowie rodziny patchworkowej doświadczyli straty bliskiej osoby (rozwód lub śmierć). Nowy związek powstaje na bazie wcześniej doświadczonej straty, a więc nieudanego lub zakończonego traumatycznie małżeństwa. Takie doświadczenie może znacznie utrudniać tworzenie prawidłowych relacji i nowej komórki rodzinnej.
3. Rodzice biologicznego dziecka mieszkają oddzielnie. Każde dziecko na co dzień ma przy sobie tylko jednego biologicznego rodzica. Rodzic przybrany przejmuje większość obowiązków opiekuńczych i wychowawczych od rodzica niemieszkającego z dzieckiem. Jednak rodzic niesprawujący na co dzień opieki nad dzieckiem zachowuje prawa rodzicielskie i współodpowiedzialność za rozwój potomka.
4. Brak jasnych uregulowań prawnych. Dzieci z rodzin patchworkowych są członkami więcej niż jednej komórki rodzinnej. Do wspólnoty rodzinnej może wchodzić na przykład kilka babć, dziadków, ojców i matek.
5. Rodzic przybrany (ojczym lub macocha) nie posiada praw rodzicielskich względem dziecka partnera, chyba że nastąpiło przysposobienie dziecka (adopcja) przez nowego partnera. Przybrane rodzeństwo nie jest ze sobą spokrewnione.
6. Rola macochy i ojczyma nie wynika z więzi biologicznej. Są to role nabyte.
7. Rodzina patchworkowa może spotykać się z brakiem akceptacji i negatywnym nastawieniem ze strony rodzin i bliskich pochodzenia partnerów. Dodatkowo zwolennicy tradycyjnych wzorców rodziny mogą przejawiać brak akceptacji i niechęć w stosunku do rodzin zrekonstruowanych.
8. Członkowie rodziny zrekonstruowanej nie mają wspólnego drzewa genealogicznego i własnej historii rodziny. Muszą ją wspólnie tworzyć od podstaw.¹

Z JAKIMI PROBLEMAMI ZMAGAJĄ SIĘ CZŁONKOWIE RODZIN PATCHWORKOWYCH?

W rodzinie tradycyjnej z założenia wszyscy jej członkowie się kochają, akceptują i utożsamiają z jasno określonymi rolami. W przypadku małżeństw patchworkowych nie wszystko jest tak oczywiste. Rodzina zrekonstruowana to inne wzorce zachowań, zwyczaje i obowiązki. Zwróćmy uwagę, że przecież każdy z członków rodziny wchodzi w nową komórkę z niemałym bagażem doświadczeń i utrwalonymi już wzorcami. Zadanie nie jest więc proste, ponieważ kartka życiowych doświadczeń jest już zapisana. Każdy członek nowo powstającej rodziny musi sięgnąć po czystą kartę i z cierpliwością podjąć próbę tworzenia historii rodziny na nowo.

Problemy (szczególnie na początku) piętrzą się, zakłócając prawidłowe funkcjonowanie nowej rodziny. Wśród najczęściej występujących kłopotów w rodzinach patchworkowych możemy wymienić:

• Kłótnie i nieporozumienia między byłymi partnerami lub przybranymi rodzicami.
• Zazdrość nowego partnera o zbyt zażyłe kontakty z byłym mężem lub żoną.
• Niezgodność między nowymi partnerami, co do stosowanych metod wychowawczych.
• Inne podejście w stosunku do własnych dzieci a dzieci przybranych.
• Zazdrość dziecka w stosunku do nowego partnera rodzica biologicznego lub dzieci przybranych (poczucie faworyzowania lub nierównego traktowania).
• Niejasno sprecyzowana sytuacja prawna przybranego rodzica (brak praw rodzicielskich).
• Nieustanna walka z krzywdzącymi stereotypami, krążącymi wokół roli macochy i ojczyma.
• Nowe dziecko w rodzinie patchworkowej i pojawiająca się zazdrość u starszego potomstwa.
• Rywalizacja i konflikty między dziećmi oraz między dziećmi a przybranymi rodzicami.
• Konflikt lojalnościowy u dziecka, poczucie rozdarcia i porzucenia.²
   

RODZINA PATCHWORKOWA I JEJ KŁOPOTY

Rodzina patchworkowa może mieć negatywny wpływ na psychikę dziecka, jego rozwój i wychowanie. Do takiej sytuacji może dojść w przypadku, gdy od rozwodu rodziców minął krótki czas, a potomek ciągle przeżywa traumę związaną z rozstaniem rodziców. To jak zmuszenie dziecka do życia w nowej rodzinie, bez ofiarowania należnego mu czasu na przetrawienie wcześniejszych doświadczeń oraz oswojenie się z nieznaną sytuacją.

Badania wskazują, że dziecko odczuwa bolesne skutki rozwodu rodziców nawet po 10 latach od zaistniałego zdarzenia.³ Nie zapominajmy, że rozwód jest przez dzieci zupełnie inaczej interpretowany niż przez ich rodziców. To utrata fundamentu i zaburzenie struktury rodziny, w której potomek czuł się bezpiecznie i pewnie. Każde traumatyczne doświadczenie w życiu dziecka rodzi stany emocjonalne, które zaburzają jakość życia. Pojawiają się smutek, cierpienie, poczucie niesprawiedliwości, osłabienie poczucia własnej wartości, bezradność, odrzucenie i krzywda, które mogą być powodem buntu i nieustających kłótni w nowej rodzinie. Ilość zmian może okazać się przytłaczająca, dlatego tak ważna jest czujność i skupienie uwagi na potomstwie. Dorośli powinni podchodzić do tematu bardzo skrupulatnie i elastycznie, bo konflikty mogą pojawić się na każdym etapie funkcjonowania rodziny patchworkowej. Niewyjaśnione, z pozoru błahe problemy często rosną do rangi poważnego konfliktu wewnętrznego.

ZALETY I WARTOŚCI ,,POSKLEJANEJ RODZINY’’

Oczywiście nie da się pominąć szeregu problemów, jakie wiążą się z założeniem związku patchworkowego. Jednak nie można zapomnieć o zaletach omawianego modelu rodziny. Bez względu na kłopotliwe okoliczności, z którymi zmagają się wszyscy członkowie nowej rodziny, to fakty są takie, że poczucie szczęścia i satysfakcji w związkach patchworkowych są na bardzo wysokim poziomie. Wyniki badań dowodzą bowiem, że aż 77% osób, które zdecydowały się na założenie rodziny zrekonstruowanej, uważa ją za udaną i szczęśliwą. Co więcej, małżeństwa takie najczęściej zawierane się w pełni świadomie, przemyślanie i z motywów uczuciowych.⁴

Bliskość rodziny jest niezwykle istotna, a posiadanie dużej rodziny uważane jest za ogromną wartość. Przed rodziną patchworkową stoi mnóstwo wyzwań. Niejednokrotnie trzeba zburzyć wielki mur uprzedzeń, niepewności i niechęci. Postawić kolejny krok naprzód. To walkao ciepłe relacje w rodzinie, nauka otwartości na nowe doświadczenia, a także wyrabianie w młodym pokoleniu cennej umiejętność adaptacji w nowych sytuacjach. Nie ma tu gotowej recepty na szczęście i udane relacje. Nie należy też z góry zakładać, że każda próba założenia nowej rodziny skończy się fiaskiem i wielkim konfliktem wewnątrzrodzinnym. Dzieci moje, twoje i nasze plus moja i twoja szczera relacja. To zawiła układanka, która może stanowić atut i potęgę rodziny, ale może również okazać się ponad siły któregoś z jej członków.

Źródła:
wikipedia.pl, Rodzina patchworkowa, https://pl.wikipedia.org/wiki/Rodzina_patchworkowa, dostęp 22.12.2021
Buracka I., Monoparentalność, wielorodzina i rodzina zrekonstruowana. Współczesne nazwy modeli życia rodzinnego, Uniwersytet Warszawski, 2017
Dybich A., Sytuacja wychowawcza w nowych typach rodzin a zagrożenie niedostosowaniem społecznym, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 2016
Dąbrowska Z., Małżeństwa w Polsce współczesnej. Studium Medyczne, Rodzina w czasach szybkich przemian, Roczniki socjologii rodziny XIII, UAM, Poznań, 2001
Błażek M., Dorośli i dzieci w obliczu kryzysu rozpadu rodziny – czynniki ryzyka i czynniki ochronne, Instytut Psychologii Uniwersytet Gdański, 2019