Anoreksja występująca również pod nazwą jadłowstręt psychiczny to zaburzenie odżywiania, które niesie za sobą bardzo groźne dla zdrowia konsekwencje. Jest to temat, który wciąż wzbudza mnóstwo emocji, a nawet kontrowersji, szczególnie wśród osób, które dość pobieżnie poznały istotę anoreksji i możliwe czynniki sprzyjające zachorowaniu. Obsesyjne skupienie się na swoim wyglądzie i wadze, a także maksymalne ograniczenie ilości przyjmowanego jedzenia prowadzi do skrajnego wychudzenia, któremu towarzyszy szereg powikłań i zaburzeń zdrowotnych. Co to jest anoreksja i na jakie sygnały ostrzegawcze szczególnie powinniśmy zwrócić uwagę? Czy anoreksję można wyleczyć samemu, czy też niezbędne jest wsparcie specjalisty?

Spis treści:

1. Anoreksja – niska masa ciała, za którą kryje się wyniszczająca choroba.
2. Jakie są rodzaje anoreksji?
3. Anorexia nervosa – często zadawane pytania.
4. Objawy i konsekwencje przewlekłego zaburzenia odżywiania.
5. Czynniki ryzyka anoreksji – kogo dotyka?
6. Jak leczyć anoreksję i kogo poprosić o pomoc?

ANOREKSJA – NISKA MASA CIAŁA, ZA KTÓRĄ KRYJE SIĘ WYNISZCZAJĄCA CHOROBA

Anorexia nervosa to termin, który po raz pierwszy został użyty w diagnozie pacjenta w 1873 roku. Od tego czasu możemy zaobserwować narastającą skalę problemu odżywiania się (szczególnie u osób w okresie dojrzewania). Anoreksja określana jest mianem zespołu chorobowego o podłożu psychicznym. Główną jej istotą jest uderzająco niska masa ciała wynikająca ze świadomego minimalizowania spożywania pokarmów i zmniejszania ich kaloryczności. Celem tych działań jest ucieczka przed nadwagą i otyłością. Osoba ta odczuwa bowiem paraliżujący lęk przed przybraniem na wadze. Strach ten wynika z zaburzonego obrazu własnego ciała, a więc jego nieprawidłowym postrzeganiem siebie. Potęgujący się lęk przed przytyciem prowadzi do niedożywienia z jednoczesnym występowaniem innych zaburzeń somatycznych, hormonalnych i metabolicznych.

Wiele osób zadaje sobie pytanie: Czy osoba chora nie odczuwa potrzeby jedzenia? Czy zanika u niej apetyt i uczucie głodu? Często także przyrównuje się anoreksję do całkowitego braku apetytu (łaknienia) i zainteresowania pokarmem. Prawda jest taka, że łaknienie jest podstawową czynnością życiową człowieka, od której nie można ,,uciec’’. Osoba chora odczuwa więc potrzebę spożywania pokarmu, ale walczy z tym pragnieniem i odmawia sobie jedzenia w obawie przed otyłością. Funkcjonowanie w przeświadczeniu o swojej nadwadze wywołuje wstręt do jedzenia i świadome ograniczenie dostarczania organizmowi pokarmów. To życie w przekonaniu, że jest się osobą otyłą lub ze znaczną nadwagą.

JAKIE SĄ RODZAJE ANOREKSJI?

W przypadku omawianego zaburzenia odżywiania możemy wyróżnić dwa podstawowe i najczęściej występujące typy anoreksji:

I. TYP RESTRYKCYJNY – dominującą cechą jest drastyczne głodzenie się. Nie występują tu epizody kompulsywnego objadania się, chorobliwej żarłoczności i wspomagania odchudzania środkami przeczyszczającymi i moczopędnymi. Chory nie prowokuje również odruchu wymiotnego, nie stosuje lewatyw i nie jest uzależniony od wymiotów.

II. TYP BULIMICZNY – inaczej zwany typem żarłoczno-wydalającym. Przejawia się ograniczaniem ilości spożywanych pokarmów (głodzeniem się) z występowaniem epizodów objadania się i/lub przeczyszczania. Osoba taka miewa napady żarłoczności i/lub prowokowania odruchu wymiotnego, nadużywania leków moczopędnych i przeczyszczających.

ANOREXIA NERVOSA – CZĘSTO ZADAWANE PYTANIA

- Skrajnie niska masa ciała w przypadku anoreksji to znaczy jaka?

- Jak ocenia się stan odżywienia organizmu?

- Czy osoba mająca optymalną (prawidłową) wagę ciała może mieć anoreksję?

- Jaka jest różnica między zdrowym stylem życia, a zaburzeniem odżywiania się?

Te pytania bardzo często pojawiają się na forach internetowych i w grupach społecznościowych. Osoby wstawiające zapytania szukają rzetelnych informacji nie tylko w odniesieniu do bliskiej osoby, ale i siebie. Anoreksja to zaburzenie, które objawia się nienormalnie niską masą ciała, a więc taką, która występuje znacznie poniżej minimalnej prawidłowej masy dla określonego wieku i wzrostu (BMI - stosunek wagi do wzrostu). Trudno więc nazwać kogoś, kto mieści się w normach dietetycznych jako osobę cierpiącą na jadłowstręt psychiczny. Należy jednak wziąć pod uwagę, że anoreksja, jest to zespół złożonych zachowań, które kształtują się i pogłębiają stopniowo. Pierwsze jej symptomy mogą pojawiać się jakiś czas przed rozwinięciem się intensywnego jadłowstrętu.

W początkowej fazie rozwoju choroby objawy bardzo często nie są widoczne na zewnątrz, a cały proces zachodzi w psychice. Zaburzenie postrzegania swojego ciała i obsesyjne myślenie o otyłości stopniowo prowadzi do celowego odchudzania się, zmniejszania ilości spożywanych pokarmów i ich kaloryczności. Osoba ta zaczyna wprowadzać celowe, szkodliwe nawyki żywieniowe. Wyznacza sobie ,,normy’’ pod względem ilości pokarmów, dzięki którym utrzyma dotychczasową wagę lub (co dla niej ważniejsze!) doprowadzi do spadku kolejnych kilogramów.

Czym różni się jadłowstręt psychiczny od zdrowego trybu życia? Anoreksja objawia się przewlekłym głodzeniem się, które ma wiele bolesnych i niebezpiecznych dla zdrowia i życia konsekwencji. Zdrowy styl życia to nie tyle dążenie do uzyskania niskiej masy ciała. To świadome i przede wszystkim odpowiedzialne działania mające na celu, jak najlepsze funkcjonowanie organizmu. Osoba borykająca się z anoreksją skupia się na obsesyjnej kontroli spożywanych kalorii i wprowadzaniu restrykcyjnych diet bez względu na konsekwencje zdrowotne. Zupełnie inaczej postępuje osoba niezaburzona. Nawet jeśli za cel stawia sobie osiągnięcie idealnej sylwetki, to jej działania opierają się o zdrowe wybory żywieniowe, zbilansowaną dietę i odpowiedzialną redukcję masy ciała. Działaniom tym nie towarzyszy lęk przed przytyciem, poczucie winy oraz poczucie dyskomfortu, jak w przypadku anoreksji.
 

OBJAWY I KONSEKWENCJE PRZEWLEKŁEGO ZABURZENIA ODŻYWIANIA

W diagnozie anoreksji specjaliści posiłkują się Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD-10, w której znajdują się podstawowe kryteria (warunki) diagnostyczne. Znajdziemy w nich wytyczne ułatwiające rozpoznanie zaburzenia. Są to między innymi:

• Masa ciała znacznie poniżej normy (co najmniej 15% poniżej prawidłowej lub optymalnej wagi dla określonego wieku i wzrostu). Jako kryterium bardzo często stosuje się współczynnik BMI (Body Mass Index) <17,5 kg/m (niedożywienie) – wskaźnik określający proporcjonalność wagi do wzrostu i odwrotnie.
• Obecna waga jest wynikiem celowego i świadomego unikania pożywienia (głodzenia się) lub stosowania innych metod szybkiej utraty masy ciała.
• Widzenie siebie jako osoby otyłej. Strach przed zwiększeniem masy ciała, a także narzucenie sobie bardzo niskiej normy (progu) masy ciała.
• Występowanie zaburzeń hormonalnych przejawiających się zanikiem miesiączkowania, zaburzeniami libido, utratą zainteresowań seksualnych.
• Odmawianie doprowadzenia wagi, do chociażby optymalnego poziomu dla określonego wieku i wzrostu.

Wiedza na temat sygnałów ostrzegawczych wzbudza czujność osób z otoczenia. Może przyczynić się do zareagowania na problem osoby bliskiej już we wczesnym stadium choroby. Wśród innych, najczęściej występujących objawów możemy wymienić między innymi:

• Paniczny lęk i obawa przed nadwagą i otyłością. Nadmierne skupienie się na własnym wyglądzie (sylwetce) i zainteresowanie tematyką żywieniową.
• Nieprawidłowy obraz własnego ciała.
• Wprowadzanie restrykcyjnych diet i głodówek. Eksperymentowanie z różnymi dietami i produktami spożywczymi. Zmiany proporcji i częstotliwości jedzenia w celu znalezienia ,,złotego środka’’ do szybkiego spadku masy ciała.
• Ciągłe niezadowolenie ze swojego wyglądu i wyników głodówek. Nieustanne przekonanie, że jest się za grubym, że je się za dużo, przez co wyniki diety nie są satysfakcjonujące.
• Intensywne ćwiczenia fizyczne jako element restrykcyjnej diety.
• Sięganie po leki lub suplementy hamujące łaknienie. Eksperymentowanie z różnymi (nielegalnymi) substancjami odchudzającymi zakupionymi na czarnym rynku.
• Unikanie jedzenia w towarzystwie innych.
• Okłamywanie bliskich w temacie ilości spożytego jedzenia.
• Systematyczne zmniejszanie jednorazowych porcji.
• Prowokowanie odruchu wymiotnego, stosowanie lewatywy oraz środków przeczyszczających i moczopędnych.
• Występowanie licznych zaburzeń somatycznych: obrzęki i siniaki, pogorszenie stanu skóry, trądzik, świąd, kseroza (suchość skóry) i zmiany skórne w postaci owłosienia typu lanugo (puszysty meszek, pigmentowane liczne włoski występujące najczęściej na plecach, brzuchu i przedramionach), łysienie i wypadanie włosów, akrocyjanoza i odmrozina (niska temperatura ciała, sinica, zimno rąk i stóp), żółta skóra, odwodnienie, zły stan uzębienia, bezsenność, omdlenia, zaburzenia rytmu serca, obniżone ciśnienie krwi, zanik cyklu menstruacyjnego, wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha, bóle głowy, zmiana wielkości jajników i macicy, zaburzenia koncentracji i pamięci, zajady, zły stan paznokci.

CZYNNIKI RYZYKA ANOREKSJI – KOGO DOTYKA?

Objawy anoreksji najczęściej pojawiają się u osób między 14 a 18 rokiem życia. Problem ten zdecydowanie częściej dotyczy kobiet. Jednak absolutnie nie należy bagatelizować żadnych niepokojących symptomów u płci męskiej. Obsesyjne koncentrowanie się na własnym ciele i przesadne dążenie do idealnego wzorca to jedna z istotnych przyczyn pojawiania się chorobliwych lęków przed otyłością. Dodatkowo osoby wrażliwe na opinię i ocenę innych, oraz takie, które w przeszłości borykały się z nawagą lub otyłością, są zdecydowanie bardziej podatne na powstawanie różnego rodzaju zaburzeń odżywiania.

Należy podkreślić, że dokładne przyczyny powstawania jadłowstrętu psychicznego zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn wciąż nie są do końca znane. Dlaczego tak się dzieje? Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń i chorób, tak i anoreksja często wynika z połączenia przynajmniej kilku czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych.
 

JAK LECZYĆ ANOREKSJĘ I KOGO POPROSIĆ O POMOC?

Niedożywienie to szybko pogłębiający się proces, który początkowo może być niezauważalny dla otoczenia (nawet najbliższej rodziny). Warto wziąć pod uwagę również fakt, że osoba, u której rozwija się zaburzenie odżywiania, może być w pierwszej fazie odbierana przez innych bardzo pozytywnie. Obserwując jej dbałość o sylwetkę, przestrzeganie diety oraz systematyczne wykonywanie ćwiczeń fizycznych budujemy raczej obraz osoby zdrowej aniżeli borykającej się z szeregiem problemów. Podejmowanie rozmowy z osobą z anoreksją także nie należy do prostych. Jest to bardzo złożony problem, dlatego tak ważna jest specjalistyczna pomoc.

Zauważone pierwsze objawy anoreksji nie powinny być ignorowane, gdyż ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych wzrasta z każdym kolejnym tygodniem głodówki. Szybka decyzja o leczeniu może także zapobiec silnemu utrwaleniu wielu nieprawidłowych schematów postępowania i myślenia.

Pamiętajmy, że leczenie wszystkich zaburzeń odżywiania opiera się nie tylko na zmianie sposobu żywienia oraz wprowadzeniu odpowiedniej diety. Leczenie anoreksji to przede wszystkim długotrwała psychoterapia, której istotnym celem jest dojście do źródeł wystąpienia problemów. Warto zgłosić się do lekarza rodzinnego w celu wykonania podstawowych badań diagnostycznych. Następnie poszukać doświadczonego terapeuty specjalizującego się w leczeniu zaburzeń odżywiania.

Źródła:
donatakurpas.pl, https://donatakurpas.pl/anoreksja-co-to-jest/, dostęp 16.12.2021
mp.pl, Niedożywienie (hipotrofia). Niedobór masy ciała, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/zywienie/74848,niedozywienie-hipotrofia-niedobor-masy-ciala, dostęp 16.12.2021
dermatic.pl, Zmiany skórne w anoreksji i bulimii, https://dermatic.pl/aestheticbusiness/2021/05/25/zmiany-skorne-w-anoreksji-i-bulimii/, dostęp 16.12.2021